Kobi Weitzner

Type: Wywiad

Comment: Kobi describes his experiences of being a Yiddish speaker. Biografia lingwistyczna (na podstawie wywiadu) W domu (w Izraelu?) rodzice mówili w jidysz, nie dowiadujemy się jednak czy tylko między sobą, czy także z dziećmi. Rodzice pochodzili ze Lwowa, mówili zatem dialektem-U południowym/ukraińskim. Rozmówca podczas studiów dramaturgicznych na Uniwersytecie Hebrajskim w Jerozolimie, idąc za zachętą swojego profesora zajął się dramatem w języku jidysz. Ukończył studia w stopniu doktora w zakresie jidysz oraz dramaturgii. Dziś pisze sztuki teatralne i uważa się za jedynego dramaturga w Europie piszącego w jidysz. Założył trupę teatralną, która odgrywa napisane przez niego sztuki. Pracował w radiostacji nadającej programy w jidysz w Nowym Jorku, których był jednocześnie twórcą i odtwórcą. W rozmowie wspomina także o tym, że uczy jidysz. Obecnie mieszka w Polsce a w jego domu – jak zapewnia - mówi się w jidysz. Stosunek do języka jidysz: Rozmówca ma świadomość, że mimo wielu festiwali kultury jidysz „słowo żydowskie nie ma kontynuacji”. Poprzez działanie, zorganizowanej przez siebie grupy teatralnej pragnie kontynuować kontakt z żywym językiem jidysz. Pytany o obecną sytuacje jidysz na świecie, ubolewa nad tym, że zwolennicy kultury jidysz nie posługują się już dziś tym językiem, zaś tych którzy się nim nadal posługują (Żydzi ortodoksyjni), nie obchodzi ideologia propagująca jidysz. Historycznie środowiska związane z jidyszyzmem nie tylko były „wolnomyślne” ale wręcz antyreligijne (np. Bund), co było błędem tego ruchu. Nie trzeba być religijnym, ale trzeba znać tradycję żydowską. Zdaniem rozmówcy jidysz bez żydowskości nie ma sensu. Ubolewa też nad tym, że w Nowym Jorku w teatrach na scenie używa się języka standardowego („jivo-jidiš”), co jest zdaniem rozmówcy sztuczne, a co więcej ze względu na różnicę wymowy, nie pozwala na odtwarzanie rymowanych tekstów. Uznaje rolę jidysz standardowego (jivo-jidiš) jako dobry wstęp dla początkujących. On sam uważa się za mówcę rodowitego dialektu-U, jakim mówiło się w domu jego rodziców. Rozmówca zdaje się odczuwać z tego powodu dumę. Aby podnieść rangę dialektu polskiego, powołuje się na autorytet lingwistyczny, w którego opinii polski dialekt jest „bardziej zaawansowany” (?). Posiada podstawową wiedzę na temat różnic dialektalnych, poproszony o ich objaśnienie, ilustruje przykładami. Zaznacza, że większość, obecnych użytkowników jidysz w kręgach ortodoksyjnych Żydów pochodzi(ła) z polski, posługiwała się więc polskim jidysz. Ma własne, trafne spostrzeżenia na temat rozwoju obecnego jidysz w tych środowiskach pod wpływem języka amerykańskiego (zanik różnicowania rodzajników i zastępowania ich synkretycznym ‘di’. Pytany o przyszłość jidysz w Polsce, wyraża swoje ubolewanie, że w Warszawie nie ma szkoły z jidysz jako językiem nauczania, do której chętnie posłałby swoje dzieci. Przy tym trudno mieć pretensje do Polski, skoro w Stanach Zjednoczonych [gdzie obecnie mieszka największa diaspora żydowska] także nie ma takich szkół. Przyszłość jidysz leży obecnie w kręgach ortodoksyjnych, gdzie dzieci mówią w jidysz i powinno się im pozwalać mówić tak jak chcą, tzn. pozwalać rozwijać się językowi w obranym przez jego mówców kierunku, czyli w tym przypadku amerykanizacji (np. er hot gekojft a gejuztn kar ‘kupił używany samochód), tak jak przed stu laty dopuszczalna była slawizacja – jak twierdzi rozmówca. Wymienia też kilka znanych rodzin współczesnych jidyszystów, którzy mówią na co dzień w jidysz. Zapytany o to wprost, potwierdza, że obecnie Polacy chętnie uczą sie jidysz. Jidysz jest przystępnym językiem, bardziej niż Ivrit, a jego warstwa słowiańska ułatwia im nauczenie się go. Obecnie w Polsce jest - jak szacuje - kilkaset osób („inteligentów”) mówiących w jidysz. Ich zainteresowanie bierze się stąd, że uważają kulturę jidysz za część dziedzictwa polskiego: Żydów wprawdzie już nie ma, ale pozostały wspólne miejsca, opisywane m.in. przez Bashevisa Singera. Polacy są w tym względzie uprzywilejowani, nawet bardziej niż Żydzie w Izraelu, bo „aktorów” wprawdzie już w Polsce nie ma, ale „scena” wydarzeń pozostała. Jidysz wpłynął także na polszczyznę, tyle ze użytkownicy polskiego tego nie wiedzą, nie są świadomi tego, że takie wyrazy jak ‘bejgl’ [sic!] (jid. pol. bajgl), ‘plajtować’, ‘szacher-macher’ to wyrazy pochodzenia jidysz. Opis lingwistyczny: Cechy fonetyczne: Rozmówca mówi w jidysz biegle, z wyraźnie wyczuwalną i dominującą bazą artykulacyjną polszczyzny, obejmującą system wokaliczny oraz realizację rolowanego /r/. Rozmówca najbardziej konsekwentnie realizuje dwie cechy charakterystyczne dialektu-U, czyli: - podwyższenie artykulacji /o/ do /u/ np. zukt < stand. jid. zogt, ale obok tego pojawia się /kajn mol/ zamiast oczekiwanego /ka mu(e)l/, - palatalizację /u/ do /i/ np. /git, bakimen, ti, frim/ /a/. Jest wprawdzie zaimek /ma:/ < stand. jid. majn, ale obok niego przeważa (zwłaszcza w pierwszej części rozmowy p. podsumowanie) wymowa standardowa spójnika vajl zamiast oczekiwanego /va:l/. W wypowiedzi występują ponadto zarówno standardowe hajnt, šrajb, zajn jak i dialektalne /šra:b, za:n, ha:nt/ (‘dziś, piszę, być’). (Dla porównania p. konsekwentną i naturalną realizacje tej cechy u rozmówczyni nr. 1). Czasem rozmówca natychmiast „poprawia się”, wprowadzając wymowę dialektalną np.: spontanicznie pojawia się standardowe hajnt i zaraz zostaje skorygowane do oczekiwanego dialektalnego /ha:nt/. Podobne niekonsekwencje dotyczą wymowy spółgłoski /r/ tj. raz jest ona wokalizowana np. mije < stand. jid. mir innym razem pojawia się wyraźnie rolowane „polskie” /r/. Ponadto obok charakterystycznej dla dialektu polskiego formy z dyftongiem w takich wyrazach jak /lejbn/ pojawia się standardowa wymowa /lept/. W pewnym miejscu pojawia się nawet wymowa litwacka /glejb-yx/ zamiast polskiego /glojb-ex/ ‘sądzę, wierzę’) Wymowę rozmówcy charakteryzuje miejscami (tzn. nie realizowana konsekwentnie) typowa dla jidysz i polskiego (centralnego Mazowsze) wymowa zmiękczająca spółgłosek welarnych /g/ i /k/ przed /e/ por. jid. /takie/ < jid. stand. take ( ‘rzeczywiście’ < pol. takoż), /gievejn/ < stand. jid. geven. Cechy prozodyczne: Rozmówca realizuje cechy prozodyczne dialektu polskiego, przede wszystkim używając form nieakcentowanych słów posiłkowych tj. zaimków i form osobowych czasowników. Charakterystyczne jest zwłaszcza opuszczanie wygłosu spółgłoskowego w spetryfikowanych frazach np. /i-xo/ < stand. jid. ix hob, /si-du/ < stand. jid. es iz do. Mówi jednak w pewien sposób jakby „urywany”, charakterystyczny raczej dla osób, które nie nauczyły się jidysz w wieku wczesnego dzieciństwa. Podsumowanie Rozmówca mówi w jidysz płynnie, realizując podstawowe cechy dialektu-U, mimo to odnosi się wrażenie, że jest to język wyuczony. Na warstwę dialektu polskiego zasłyszanego w domu nałożył się język standardowy (YIVO-Yiddish) wyuczony na uniwersytecie, (por. dane biograficzne). Rozmówca jest świadomy różnic między wernakularnym dialektem polskim a językiem standardowym, realizuje zatem dość konsekwentnie cechy charakterystyczne dla dialektu-U. Jest to jednak swoisty dialekt mieszany, którego ilustracją jest np. wypowiedziana na początku rozmowy fraza /git, zol zajn/ zamiast oczekiwanej /git, zou za:n/. W dalszej części, gdy rozmowa schodzi na temat różnic dialektalnych, fraza ta pojawia się już jako /zou za:n/, podobnie jak /va:l/, które w pierwszej części rozmowy realizowane było jako /vajl/. W tym przypadku zaobserwować możemy regułę socjolingwistyczna, że temat rozmowy („domena”) wpływa na stronę formalną języka, jakim się na dany temat mówi, (w tym przypadku „autentyczność” dialektu), gdyż rozmówca stara się realizować wszystkie podstawowe cechy dialektalne, gdy są one tematem rozmowy. Niemniej odnosi się przy tym wrażenie, jakby rozmówca kontrolował swoją wypowiedź, i mimo jego zapewnień, że posługuje się wernakularnym dialektem (lwowskim), jakim mówiono u niego w domu, raczej próbuje on jedynie naśladować ten „dialektu”, co jako aktor czyni miejscami bardzo skutecznie. Podobnie próbuje naśladować południowoamerykański „akcent” jidysz („pampas-jidiš”). (Dla porównania: p. rozmówczyni Helen Beer, która ma całkowitą świadomość, że w jej wydaniu chodzi jedynie o imitację dialektu rodzimego swojego otoczenia z dzieciństwa). Polish commentary by Prof. Ewa Geller, University of Warsaw.

Access: public

Phrases

Translettering	Translation (PL)	Translation (EN)
di majse štejt majn tate-mame hobn geredt jidiš un ojf der universitet iz geven epes a cufal.	Historia jest taka, że moi rodzice mówili w jidysz i na uniwersytecie zdarzył się taki przypadek.	History is such that my parents spoke Yiddish and at the university the following incident occurred.
s’iz geven a profesor vos hot gelernt teater-limudim un me hot cu im gehat tajnes vos me lernt nor kristlixe dramen. iz gekumen cu mir un gezogt, dos iz geven jerušalajmer universitet, hot gezogt:	Był tam profesor, który wykładał teatrologię i wielu miało do niego pretensje, że uczy tylko o chrześcijańskich dramatach. Przyszedł do mnie i powiedział, było to na Uniwersytecie w Jerozolimie, powiedział:	There was a professor who taught theatre studies and many claimed that he taught only Christian plays. He came to me and said he was at the University of Jerusalem, and said:
du darfst mix rateven, du vest bekumen alc vos du vilst ober tu mir a tojve, mir veln šafn jidiš… teater-limudim vos vet šajx ništ kristlixe dramen, nor jidiše dramen. ix hob gezogt: gut, zol zajn. iz… es hot zix geendinkt mit dem, vos ix hob gemaxt a doktorat in jidiš un in teater-limudim. ober ix hob kejn mol ništ getraxt, az fun majn mame-lošn, vet vern a baruf, a kariere.	musisz mnie ratować, dostaniesz, co chcesz ale wyświadcz mi przysługę, stworzymy jidyszowe studia o teatrze, które nie będą dotyczyły chrześcijańskich dramatów, a jedynie żydowskich. Powiedziałem: dobrze, niech będzie. Więc… skończyło się tym, że zrobiłem doktorat z jidysz i z teatrologii. Ale nigdy nie myślałem, że mój język ojczysty stanie się moim zawodem, karierą.	you have to save me , you'll get what you want but do me a favour , let's create a Yiddish theatre studies programme, which will not deal Christian plays, only Jewish ones. I said, well, let's do it. So ... I ended up doing a PhD in Yiddish and theatre studies . But I never thought that my native language would become my profession, my career.
ix bin efšer der ejnziker dramaturg in Europe hajnt.	Jestem prawdopodobnie jedynym dramaturgiem w Europie dziś.	I am probably the only (Yiddish) playwright in Europe today.
ix šrajb naje jidiše piesn un es iz hajnt mameš a zeltnhajt, vajl vi me gejt zet men klezmorim, festivaln, der zingt, jener zingt, ober dos jidiše vort hot ništ kejn hemšex. un derfar tu ix dos vos ix halt iz vixtig.	Piszę nowe sztuki teatralne w jidysz, co jest zdecydowanie rzadkością, ponieważ na każdym kroku widzi się klezmerów, festiwale, ten śpiewa, tamten śpiewa, ale żydowskie słowo nie ma ciągłości.	I'm writing new plays in Yiddish, which is definitely a rarity , because everywhere you see klezmer festivals, this one sings, that one sings, but there is Jewish continuity of the Jewish word.
un derfar tu ix dos vos ix halt iz vixtig. di core iz az s’ iz šver cu špiln. iz…. ix hob gešafn aza … an ansambl, a klejninker un mir hejsn ‘jidiše bande’.	Kłopotem jest to, że trudno to grać. Więc… stworzyłem taką… grupę , nazywamy się „Jidisze bande”.	And that's why I do what I believe is important. The trouble is that it is difficult to play. So ... I created this ... a group called the "Yiddishe band".
Zej hob gehat hanoe, mir hobn gehat hanoe. ober dos iz…. jidiš lebt take ojf der bine, ober vos a mol vejniker vajl lomir zogn der jidišer teater iz… špilt dem „dibuk“, špilt men ober azoj normal špilt men pojliše piesn, vajl ferštejt zix s’iz do mer ojlem.	Oni się cieszyli, my się cieszyliśmy. Ale to jest… jidysz żyje na scenie, ale coraz mniej ponieważ powiedzmy żydowski teatr jest… gra „Dybuka”, gra się ale tak normalnie gra się polskie [po polsku] sztuki, ponieważ zrozumiałe jest, że jest większa publiczność.	They were happy, we were pleased . But it is ... Yiddish is alive on stage, but less and less as, say, a Jewish theatre is ... the play "The Dybbuk" is put on, but the drama is normally played in Polish because it is understood by a larger audience .
iz… majn hofenung iz geven az aza bašejdener ansambel, vos kost ništ kejn sax gelt, vet jo špiln in der jidišer šprax un ništ nor zingen.	Więc… miałem nadzieję, że taka skromna grupa teatralna, która nie kosztuje dużo pieniędzy, będzie grać w jidyszy, a nie tylko śpiewać.	So ... I hoped that this modest theatre group that did not not cost a lot of money , would perform in Yiddish, and not just sing.
baj mir in štub redt men jidiš. vos šajx andere vejs ix ništ. bixlal s‘iz do a paradoks, vos… ojf der gancer velt, ništ nor in pojln, az di vos haltn fun jidiš ideologiš, redn ništ kejn jidiš un di vos haltn fun jidiš, dos hejst xsidim, redn jo jidiš. azoj vil got.	U mnie w domu mówi się w jidysz. Jak jest u innych, nie wiem. Ogólnie jest paradoksem, że… na całym świecie, nie tylko w Polsce, że ci, którzy są ideologicznymi zwolennikami jidysz, nie mówią w jidysz, a ci, którzy nie są, to znaczy chasydzi, mówią właśnie w jidysz. Tak chce Bóg.	In my house we talk in Yiddish. As it is in other houses, I do not know. Overall it is a paradox that ... around the world, not only in Poland , that those who are ideological supporters of Yiddish, do not speak Yiddish, and those who are not, that is the Hasidim, they are the ones who do speak Yiddish. It's God's will.
ix arbet ojxet far azoj gerufenen „forverts kol“ in nju jork un ix bin take der varšever korespondent.	Pracuję też dla tak zwanego „Forwerts Kol” w Nowym Jorku i jestem właśnie warszawskim korespondentem.	I also work for the so-called " Forverts kol " in New York, and I'm the Warsaw correspondent.
bixlal s’iz a klejne kehile, a klejne svive, di fraje jidiše svive, ništ di frume. ix bin efšer an ojsnam, vajl ix halt ništ fun dem. historiš, un dos iz efšer a švaxkajt fun jidiš, di jidišistn zenen geven afile ništ nor fraj, nor anti-religjez, di bundistn.	Ogólnie to jest mała grupa, mała społeczność, świecka jidyszowa społeczność, nie ta religijna. Ja jestem być może wyjątkiem, bo jest mi to obojętne. Historycznie rzecz ujmując, jest to być może słabość jidysz, że jidyszyści byli nawet nie tylko świeccy, ale antyreligijny.	Overall, this is a small group, a small community, the secular Yiddish community, not the religious. I am perhaps the exception, because it is indifferent to me. Historically speaking, this is perhaps the weakness of Yiddish that Yiddishists were not even only the laity, but anti-religious.
iz… iz geblibn a fajndšaft. ict… ix lemošl, az ix hob gearbet in nju jork, ix hob gemaxt azelxe radio-programen, vos ix hob alejn gešribn vajl...	Więc… wrogość pozostała. Teraz… na przykład jak pracowałem w Nowym Jorku, robiłem takie programy radiowe, które sam pisałem, bo…	So ... hostility remained. Now ... for example when I worked in New York, doing such radio programmes, which I wrote , because ...
un alejn gešpilt, se kost vejnik gelt, me hot mix gebetn, ix zol ojxet špiln, vos ix šrajb. un ix hob bakumen briv fun xsidim, zenen afile gekumen cu mir in redakcje, vajl rejšes kol ix red ništ kejn jivo-jidiš, nor aza hejmiše šprax, azoj vi tate-mame hobn geredt in der hejm un azoj vi zej redn.	i sam je nagrywałem, kosztuje to mało pieniędzy, proszono mnie, żebym też nagrywał, to co napiszę. I dostawałem listy od chasydów, przychodzili nawet do mnie do redakcji, bo na dobrą sprawę nie mówię w YIVO-jidysz, ale takim domowym językiem, tak jak moi rodzice mówili w domu i tak jak oni mówią.	and I recorded them myself, it costs only a little, and I was asked to record also what I write . I was getting letters from the Hasidim, they even came up to me in the editing room, and it was good I didn't speak YIVO-Yiddish, but a more homely type of language, as my parents spoke at home and like they speak.
dos iz ejn mol a veg un ix bin kejn mol ništ geven ideologiš anti-religjez. bixlal ix halt az jidiš un jidiškajt hot ništ kejn zin. me darf ništ zajn fremd, ober me darf kenen die tradicje.	To jest rozwiązanie, ja nigdy nie byłem ideologicznie antyreligijny. W ogóle sądzę, że jidysz i jidyszkajt nie mają sensu. Nie można być obcym, ale trzeba znać tradycję.	This is a solution, I 've never had this anti-religious ideology. In general I think that Yiddish and Yiddishkeit does not make sense. You can not be an outsider, but you have to know the tradition.
jivo-jidiš iz zejer a gute zax far di vos kenen ništ kejn jidiš. ober far mir iz modne, vos hajnt in nju jork, in tel aviv špilt men teater lojt jivo-nusex.	YIVO jidysz to bardzo dobra sprawa dla tych, którzy jidysz nie znają. Ale dla mnie dziwne jest, że dziś w Nowym Jorku, w Tel Awiwie gra się w teatrze według wykładni YIVO.	YIVO Yiddish is a very good thing for those who do not know Yiddish. But for me it is strange that today in New York, Tel Aviv there plays in the theatre as interpreted by YIVO.
vajl dos iz klojmeršt oksford-jidiš. lojt mir s’iz a toes. ix red šojn ništ fun dem, az me špilt manger, se gramt zix ništ vajl: „ojfn veg štejt a bojm, štejt er ajngebojrn… ajngebojgn“ di fejglex zenen geflojgn kejn ‘durem’, vejl zej hobn mojre gehat farn šturem. iz ‘dorem’ un ‘šturem’ gramt zix ništ.	Bo to jest rzekomo jidysz oksfordzki. Według mnie to jest błąd. Nie mówię już o tym, że grając Mangera, to się nie rymuję, bo: „ojfn veg štejt a bojm, štejt er ajngebojgn” [na drodze stoi drzewo, stoi pochylone] i ptaki rozleciały się na południe [pol. jid. durem], bo bały się burzy [jid. šturem]. Więc ‘dorem’ [jid. stand.] i ‘šturem’ nie rymują się.	Because it is supposedly the Yiddish Oxford. I think it is a mistake. I say nothing of the fact that playing Manger, it does not rhyme, because : "oyfn veg shteyt a boym, shteyt er ayngeboygn " [on the road stands a tree that is inclined ] and the birds flew south [Eng . Yid. typhoid] , because they were afraid of the storm [Yid. shture ] . So 'dorem' [Yid. stand] and 'shture' do not rhyme.
bixlal me zol lozn lebn un lozn lebn. es ken ništ zajn kejn lingvistiše policej az azoj tu men minjorn, azoj tor men ništ redt.	W ogóle trzeba żyć i dać żyć innym. Żadna językowa policja nie może mówić, że to jest poprawne a tak nie można mówić.	In general you need to live and let live. No language police can not say that it is correct and that you can not speak like that.
pojliš jidiš… zest, s’iz do a varšever jidiš, s’iz do a lodžer jidiš, s’iz do a … lemberg iz ojxet geven a tejl fun pojln, mir štamen fun lemberg un es ferštejt zix, ix halt az undzer jidiš iz der bester, ober azoj. far ništ kejn lingvistn, iz a grojser hilek iz di majse mit dem ‘komec’ vos baj undz ‘komec alef’ iz [u], baj di litvakes ‘komec alef’ iz [o]: ‘vos er zogt’ un mir zogn ‘vus er zugt’.	Jidysz polski… widzisz, jest warszwski jidysz, łódzki jidysz, jest… Lwów też był częścią Polski, my pochodzimy z Lwowa i ma się rozumieć, że sądzą, że nasz jidysz jest najlepszy. Ale tak. Dla nie lingwistów dużą różnicę robi sprawa ‘komeca’, bo u nas ‘komec alef’ to [u], u Litwaków ‘komec alef to [o]: ‘wos er zogt’ [co on mówi] a my mówimy ‘wus er zugt’.	Polish Yiddish ... you see is Warsaw Yiddish, Lodz Yiddish is ... Lviv also was a part of Poland, we come from Lvov and it stands to reason that they think that our Yiddish is the best. But yes. For non -linguists it is a big difference [the letter] kometz, because for us 'kometz alef ' is [u], and for Litvaks ' komets alef' is [o] : 'vos er zogt' [what he says] and we say 'vus er zugt'.
ober di litvakes hobn aza modne zax, vos baj zej [oj] iz [ej]: ništ ‘pojln’ nor ‘pejln’ un nit ‘brojt’ nor ‘brejt’, baj undz dos iz brejt.	Ale Litwacy mają taką dziwną cechę, że u nich [oj] to [ej]: nie ‘pojln’ [Polsk] a ‘pejln’ i nie ‘brojt’ [chleb] a ‘brejt’, a u nas ‘brejt’ to szeroki.	But Litvaks have such a strange thing in that for them [oy] is [ey]: not 'pojln' [Poland] but 'pejln' and not 'brojt' [ bread ] but 'brejt'
iz… jivo-jidiš iz aza min sintetiše majse, vos iz mer logiš, iz far onhejbers, iz hundert procent korekt un rixtik, zej zoln zix lernen lojt jivo. ober ix ken aktjorn, vos štamen fun pojln oder… staren zix hart redn jivo-jidiš, dos iz far mir a bisl modne.	Więc… YIVO-jidysz to taka synteza, która jest bardziej logiczna, dla początkujących w stu procentach prawidłowa i właściwa, powinni się uczyć według YIVO. Ale znam i aktorów, którzy pochodzą z Polski lub… i starają się bardzo mocno, aby mówić w YIVO-jidysz, to jest dla mnie trochę dziwne.	So ... YIVO-Yiddish is such a synthesis, which is more logical, for beginners it's hundred percent correct and appropriate, and they should learn the YIVO [pronunciation]. But I know actors who come from Poland or ... and work very hard to speak in YIVO-Yiddish, and that's a little weird for me.
ahuc dem pojliš jidiš iz a… blixlal ale di ejropejše špraxn, az me gejt a bisl kejn cofn, [š] vet [s] – ‘Straße’ vet ‘straat’, ‘street’ un baj di litvakes ojxet ‘šin’ vet a ‘sin’. s’iz do ojxet a… in pojln ojxet [o] untn vet [u] anštot ‘koń – kuń’ ‘ferd‘, ‘zogt – zugt’.	Poza tym polski jidysz jest… ogólnie wszystkie europejskie języki, gdy idzie się trochę na północ [š] staje się [s] – ‘Straße’ [niem. ulica] staje się ‘straat’ [niderlandzki], ‘street’ [angielski] i też u Litwaków ‘šin’ staje się ‘sin’. Jest też… też w Polsce [o] staje się na południu [u] zamiast ‘koń’ – ‘kuń’, ‘zogt – zugt’.	In addition, the Polish Yiddish is ... generally like all European languages, when it goes a little north [š] becomes [s] - ' Straße ' [German Street] becomes 'straat' [Dutch] , 'street' [English] and also in Litvak Yiddish 'shin' becomes a 'sin' . Also ... also in Poland [o] in the south is [u ], sp instead of ‘koń > kuń', 'zogt > zugt'.
far a lingvistn dos iz a čikave majse vi dos alc funkcjonirt. ober a profesor fun lingvistik, durx der forštelung take in olso, zi hot undz gezogt, az der pojlišer jidiš iz fun lingvistišn kukvinkl mer avansirt.	Dla językoznawców to ciekawa rzecz, jak to wszystko funkcjonuje. Ale profesor lingwistyki, podczas naszych występów w Oslo, powiedziała nam, że polski jidysz z językoznawczego punktu widzenia jest bardziej rozwinięty.	For linguists is an interesting thing, how it all works. But a professor of linguistics, during our performances in Oslo, told us that Polish Yiddish, from a linguistic point of view, is more developed.
di majse iz azoj: najncik procent un afile mer, fun menčn vor redn hajnt jidiš štamen fun pojln, di xsidim.	Historia jest taka: dziewięćdziesiąt procent i nawet więcej ludzi, którzy mówią w jidysz pochodzi z Polski, chasydzi.	The story is this : ninety percent, and even more people, who speak Yiddish comes from Poland, the Hasidim.
ober in amerike di šprax hot zix a bisl antviklnt. ix halt az dos iz efšer di hašpoe fun der englišer šprax, vajl in engliš iz ništo kejn ‘der – di – dos’, alc iz ‘the’ un ix hob bamerekt az di chsidim redn hajnt alc iz baj zej ‘di’.	Ale w Ameryce język trochę się rozwinął, Sądzę, że jest to wpływ angielskiego, bo w angielskim nie ma ‘der – di – dos’, wszystko jest ‘the’ i zauważyłem, że jak dziś chasydzi mówią, to wszystko jest u nich ‘di’.	But in America it has evolved a little, I think that this is the influence of English, because there is no ' der - di - dos ' in English, everything is ' the' and they noticed this, and the Hasidim today, they say everything as 'di'.
zej hobn dos gemaxt a bisl pošeter. ober ix halt az dos iz ništ kejn negative antviklung, vajl vi štejt gešribn baj zej… okej… ‘di štot’ und ‘dos štetl’, okej mir vejsn farvos un mir veln blajbn baj dem. ober az baj zej iz alc ‘di’ – ‘di štot’, ‘di štetl’, zol zajn.	Uprościli to trochę. Ale sądzę, że nie jest to tendencja negatywna, bo jak piszą… okej… ‘di štot’ [miasto] i ‘dos štetl’ [miasteczko], okej wiemy dlaczego i zostaniemy przy tym. Ale u nich wszystko jest ‘di’ - ‘di štot’, ‘di štetl’, niech tak będzie.	This is simplified a bit. But I do not think this is a negative trend because, as they write ... okay ... 'di shtot' [the city] and 'dos shtetl' [the town], okay, we know why and we will be using it. But with them everything is 'di ' - 'di shtot', 'di shtetl'; so be it.
jidiš iz geven ale mol a folksšprax. efšer dos iz take a problem far di jidišistn, vajl baj zej jidiš iz gevorn di šprax fun elit. iz do ezelxe, vos xapn ništ, az s’iz do a svive, vu me redt jidiš ništ culib ideoligiše sibes, nor me redt jidiš, vajl me redt jidiš.	Jidysz zawsze był językiem ludu. Być może to jest problemem dla jidyszystów, bo u nich jidysz stał się językiem elit. Są tacy, którzy nie łapią, że jest środowisko, które mówi w jidysz nie z powodów ideologicznych, ale mówią w jidysz, bo mówią w jidysz.	Yiddish has always been the language of the people. Perhaps this is a problem for Yiddishists, because for them Yiddish became the language of the elite. There are those who did not understand that there is an environment where Yiddish is spoken, and not for ideological reasons, but they speak in Yiddish, because they speak in Yiddish.
s’zet ojs, az di religje hot a groje cukunft. azoj lang, vi di xsidim veln zajn ojf der velt, vet jidiš lebn. un zej hobn a mineg cu hobn a sax kinder.	Wygląda na to, że religia ma świetlaną przyszłość. Jak długo chasydzi będą na świecie, tak długo jidysz będzie żył. A oni mają zwyczaj posiadania wielu dzieci.	It seems that religion has a bright future. As long as the Hasidim are in the world, so will Yiddish live. And they have a habit of having many children.
trojerik iz nor dos, vos in der frajer svive, me redt un me tut ništ kejn sax, vajl lemošl hajnt az me git a kuk, ver es arbet… di korespondentn in argentine, jerušalajm, dos zenen ale argentiner jidn, vos hobn zix gelernt in di jidiše folksšuln.	Smutne jest tylko, że w świeckim środowisku tylko się mówi a nic się nie robi, bo na przykład dziś jak patrzy się na to, kto pracuje… korespondenci w Argentynie, w Jerozolimie, to wszyscy są Żydzi argentyńscy, którzy uczyli się w żydowskich szkołach powszechnych.	The sad thing is that in a secular environment, it is just spoken and nothing is done, because for example today how one looks at it, who is working ... correspondents in Argentina, in Jerusalem, these are all Argentinian Jews, who were taught in Jewish public schools .
zej redn aza ‘pampas-jidiš’ mit a… mit a španišn akcent a bisl: mir redn… dos… der korespondent, ober zej redn jidiš. un es iz a šod, vos ven do lemošl in varše volt geven a jidiše folksšul, afile a klejne, volt ix gešikt majne kinder dortn un ix bin ništ der ejnciker.	Mówią takim ‘pampas-jidysz’ z… z hiszpańskim akcentem trochę: my mówimy… korespondent, ale mówią w jidysz. I szkoda. Gdyby to w Warszawie byłaby żydowska szkoła powszechna, nawet mała, wysłałbym tam moje dzieci i nie jestem prawdopodobnie nie jedyny.	They speak 'pampas-Yiddish ' with ... with a Spanish accent a little : we say ... correspondent , but they speak Yiddish. And it's a pity. If there were a Jewish elementary school in Warsaw, even a small one, I'd send my children there and I'm probably not the only one.
s’iz a šod, az s’iz do gelt ojf festivaln und ojf dos und ojf jenc ober s’iz ništo ojf aza sax vi a jidiše folksšul. s’iz šver cu hobn tajnes in a land vi pojln, vajl lomir nemen amerike, do iz ojx ništ, ništo aza zax. farvos? ojb me hot es azoj lib, me tut epes.	Szkoda, że są pieniądze na festiwale, na to, na tamto, ale nie na taką rzecz, jaką jest żydowska szkoła powszechna. Trudno mieć pretensje tu w Polsce, ale weźmy Amerykę, tam też nie ma, nie ta szkół. Dlaczego? Jak tak się to lubi, to trzeba coś zrobić.	It is a pity that there is the money for festivals but not for such a thing as a Jewish elementary school . It's hard to blame the situation here in Poland, but let's take America, there are also no such schools. Why? If you like something, then you need to do something about it.
jidiš vi bakant… jidiš iz geven… iz gebojrn gevorn in dajčland, noxdem es hot zix slavizirt vajl švesterkind, eh, s’iz a bisl komplicirt, iz plimenik, vos es hot zix slavizirt un ict es hot zix amerikanizirt. iz a mol men ken laxn fun dem, ober mistome mit fir hundert jor curik iz geven a bisl modne, vos hajnt redn un arajncumišn pojliše verter.	Jidysz jak wiadomo… jidysz był… urodził się w Niemczech, potem zeslawizował się, bo bratanek, ech, to trochę skomplikowane, kuzyn, który się zeslawizował a teraz się zamerykanizował. Więc można się z tego śmiać, ale być może przed czterystu latami było dziwne, jak mówiąc wplatano słowa polskie.	Yiddish as you know ... was ... born in Germany , then became Slavicized, because it's a nephew, oh, it's a little complicated, it's a cousin, who is now Slavicized and Americanized. So you can laugh at this, but perhaps four hundred years ago it was odd to be using borrowed Polish words.
a mol se klingt a bisl komiš: ix hob gekojft a gejustn kar, un ništ kejn ojto. ober ‘ojto’ iz ništ fun tanax und ‘kar’ iz ništ fun tanax. di gevire fun di xsidim iz dos, vos jidiše kinder redn jidiš. vi zej redn, hobn zej rext cu redn vi zej viln.	Czasem brzmi to dziwnie: ‘ix hob gekojft a gejustn kar’ [Kupiłem używany samochód] a nie ‘ojto’ [samochód’]. Ale ani ‘ojto’ ani ‘car’ nie pochodzą z Tanachu. Zasługą chasydów jest to, że żydowskie dzieci mówią w jidysz. Jak mówią – mają prawo mówić, jak chcą.	Sometimes it sounds strange : 'ix hob gekoyft a geyustn kar' [I bought a used car] and not 'oyto' [car] . But neither 'oyto' or 'kar' comes from the Tanach. The Hasidic merit is that Jewish children speak Yiddish. As they speak - they have the right to speak as they wish.

Text Sources

Name	Type	File Name	Author	Year	Title	Other	Description
Wywiad z Kobi Weitzner	film/video	Weitzner.wmv	Michael Hornsby	2013