Sonia Pinkusowicz-Dratwa
Type: Wywiad
Comment: Sonia describes her experience of being a native speaker of Polish Yiddish in Australia. For more information about Yiddish in Australia, see http://www.jewishaustralia.com/yiddish.htm#australia Biografia lingwistyczna (linguistic biography) (na podstawie wywiadu): Rozmówczyni urodziła się i wychowywała w Australii, dokąd po wojnie przybyli jej rodzice jako Żydzi polscy ocaleni z Zagłady. Rodzice oboje urodzeni w Polsce: ojciec w Kielcach, matka w Łęcznej k. Lublina, oboje mówcy rodowici polskiego wariantu języka jidysz, którego córka nauczyła się w rodzinnym domu, jako dziecko. Ponadto przez dziesięć lat uczęszczała w Australii do niedzielnej szkółki żydowskiej, gdzie dominował wariant litwacki (język założyciela szkoły, litewskiego Żyda). Zapewnia, że w szkole nie miała żadnych trudności w posługiwaniu się oboma wariantami jidysz, w zależności od tego czy „trzeba było czytać” (dialekt litwacki), czy mówić swobodnie (dialekt polski). Ponadto rozmówczyni wzrastała w sytuacji typowej dla dyglosji funkcjonalnej, gdzie jidysz używano w sytuacjach familiarnych, nieoficjalnych, ściśle związanych ze środowiskiem etnicznym zaś angielskiego w świecie „poza żydowskim”. Fakt, że rodzice mówili także po polsku, trochę po rosyjsku (pobyt w ZSRR w czasie wojny) czy po angielsku, nie wydaje się mieć znaczenia dla nawyków językowych rozmówczyni w odniesieniu do jej polskiego wariantu jidysz. Rozmówczyni pracuje od wielu lat jako nauczycielka języka jidysz, ucząc go na czterech poziomach: od początkujących do zaawansowanych. Ma świadomość funkcjonowania jako osoba bilingwalna, rozbudowaną wiedzę na temat statusu jidysz w ogóle oraz dobre rozeznanie w kwestii różnic między współcześnie nauczanym językiem standardowym, a własnym dialektem polskim. Na poziomie początkowym naucza języka standardowego, nie podaje jednak, co rozumie pod tym pojęciem. Możemy jedynie domyślać się, że kieruje się normą (postwernakularnego) standardu YIVO, jednak własny wariant języka przeciwstawia najczęściej po prostu „dialektowi litwackim”. Stosunek do języka jidysz (language attitude) Rozmówczyni ma bardzo pozytywny stosunek do języka jidysz w ogóle. Fakt, że sama posługiwała się i posługuje jego silnie nacechowanym polskim dialektem, nie sprawia, że czuje się w jakiś sposób stygmatyzowana społecznie, towarzysko czy ekonomicznie (była o to pytana wprost), co można by zakładać jedynie na podstawie doświadczeń, z okresu kiedy jidysz był językiem wernakularnym (np. w Polsce międzywojennej). Trudno jej zatem określić, który z wariantów jidysz ma obecnie wyższy status (high vs. low variety). Osobiście odczuwa ona pewną dumę, że zna dialekt polski i ubolewa, że pracując jako nauczycielka języka jidysz, zatraca, niektóre cechy charakterystyczne dla jej dialektu; sama podaje jako przykład frazę, która w jej rodzimym dialekcie polskim powinna brzmieć: jex gaj ‘ja idę’ a czasem jest wymawiana przez nią jak stand. jid. ix gej. Do nauczania języka na wyższych poziomach celowo wprowadza elementy „praktycznej dialektologii”, wykorzystując swój natywny dialekt, aby uczący się jidysz byli w stanie rozumieć także dialekt polski nie tylko litewski (tzn. standardowy) Opis lingwistyczny: Cechy fonetyczne: Jeśli chodzi o wymowę samogłosek akcentowanych, to realizowane są wszystkie prymarne i sekundarne cechy dialektu-U polskiego, mianowicie: monoftongizacja: realizacja dyftongów /aj/ i /oj/ jako wzdłużonych monoftongów w wyrazach takich jak: stand. jid. majn, frajnd, šrajbn, hajnt > /ma:n, fra:nt, šra:bn, ha:nt/ ‘mój; przyjaciele; pisać; dziś’ oraz stand. jid. drojsn, ojx > /dr:sn, :x/ ‘na zewnatrz; także’ podwyższenie wymowy tylnojęzykowej głoski // > /u/ w wyrazach takich jak: stand. jid. tog, zogn, milxome > /tuk, zugn, milxume/ ‘dzień; mówią; wojna’. palatalizacja tylnojęzykowej głoski /u/ > /,/ w wyrazach takich jak: stand. jid. fun, gekumen, gezuxt > /fn, gekimen, gezixt/ ‘od; przybył; szukał’) obniżenie wymowy dyftongu /ej/ do /aj/ w wyrazach takich jak stand. jid. kesejder, gejt, lejenen > /kesajder, gajt, lajenen/ ‘ciągle; idzie; czytać.’ dyftongizacja krótkiego nienapiętego // > /ej/ w wyrazach takich jak stand. jid. gevn, lbn/ > /gevejn, lejbn/ ‘był(o, a), byli; życie’. Jako przykład (częściowej realizacji tych cechy) posłużyć może następująca fraza wypowiedziana przez rozmówczynię: /vus gajt va:te/ jue, mija/ ‘rok; mnie’, w związku z czym wyrazy etymologicznie posiadające jedna samogłoskę realizowane są jako (charakterystyczne dla jidysz polskiego) emfatyczne sekwencje dwusylabowe. Po samogłoskach krótkich zwłaszcza w wyrazach nieakcentowanych następuje zanik /r/ np. w stand. jid. der; me darf > /d; me daf/ ‘ten; trzeba’; por. of d za:t vijex ‘gdy ja’. Odwrotną stroną tego zjawiska jest charakterystyczna dla mówionego jidysz polskiego zasada uproszczonej sylaby, typu CV (spółgłoska+samogłoska). Jest to dążenia do realizacji wypowiedzi w naturalnym szybkim tempie konwersacyjnym, jako ciągu sylab rozpoczynających się spółgłoską a kończących samogłoską (w wyrazach jednosylabowych na ogół także zakończonych spółgłoską). W związku z tą zasadą powstają w jidysz polskim charakterystyczne ciągi międzywyrazowe, obejmujące grupy wyrazów funkcyjnych, takie jak: /dusi, mot, zobm, sišojn, obax/ odpowiadające stand. jid. dos iz; me hot; zej hobn; es iz šojn; hob ix. Rozmówczyni używa form zaimków osobowych pełnych (akcentowanych) np. /jex, zej, mija/ i ich odpowiedników nieakcentowanych /’x, z, m/ ‘ja, oni, my’. Leksyka Rozmówczyni ma świadomość, że jidysz polski jest nasycony wyrazami pochodzenia słowiańskiego, co sama podkreśla w rozmowie, jednak w jej własnej wypowiedzi da się zauważyć literalnie jedno słowo o charakterze kulturowym, zapośredniczone z polszczyzny, a mianowicie ‘matura’. W leksyce jej wypowiedzi uderza zatem całkowity brak slawizmów, co może być 1. skutkiem „autocenzury”: autorka sama wspomina, że jej uczniowie mają problemy z wyrazami pochodzenia słowiańskiego, lub 2. wynikiem braku bezpośredniego i stałego oddziaływania polszczyzny na postwernakularny jidysz, co miało miejsce w okresie wernakularnym. Nie odnotowano także innych cech leksykalnych, charakterystycznych wyłącznie dla jidysz polskiego. Słownictwo jest urozmaicone i w umiarkowany sposób nasycone potocznymi hebraizmami. Podsumowanie: Rozmówczyni posługuje się wariantem polskim jidysz w sposób naturalny i płynny. Widać, że jest to język przez nią często używany i że rozmowa w nim nie sprawia jej żadnych trudności, a wręcz jest dla niej przyjemnością. Mimo to, ponieważ została poproszona o wypowiedź w jidysz polskim, odnosi się wrażenie, że kontroluje swoją wypowiedź, aby unikać nie uświadamianych w innych sytuacjach wpływów języka standardowego: na przykład sama komentuje własne standardowe użycie zaimka 1.os. lp. ix – zamiast oczekiwanego dialektalnego jex. Niemniej wpływ języka standardowego jest niewielki, rozmówczyni wiernie i na ogół w sposób zautomatyzowany zachowuje najistotniejsze cechy fonetyki i prozodii charakterystyczne dla polskiego jidysz. Ma świadomość i podkreśla z ubolewaniem, że wariant polski języka jidysz zanika, bo dzieci nie pozostają pod jego natywnym wpływem. Wszystkie realizowane przez rozmówczynię cechy fonetyczne i prozodyczne, bogate słownictwo, płynność i tempo wypowiedzi, świadczą o natywnym charakterze kompetencji i/lub pełnym bilingwizmie interlokutorki w odniesieniu do jidysz w jego wariancie polskim. Ponadto na szczególną uwagę zasługuje brak tak charakterystycznego dla sytuacji bilingwalnej zjawiska przełączania kodów (code switching), co świadczy dodatkowo o braku dominacji środowiskowego i większościowego języka angielskiego nad jidysz, jako dziedziczonym językiem mniejszościowym. Polish commentary by Prof. Ewa Geller, University of Warsaw.
Access: public
Phrases
| Orthographic | Translettering | Translation (PL) | Translation (EN) | Morphology | Phonetic | Comment |
|---|---|---|---|---|---|---|
| ix volt gezogt az es iz hajntcutog… ix bin šojn ništ in ojstralie lange jorn, ix bin blojz do… ix vojn šojn… ix bin mer arojs fun ojstralie, vi arajn in ojstralie, lomir zogn. | Chciałam powiedzieć, że dziś… nie mieszkam w Australii już długie lata, jestem tylko tam… mieszkam już… więcej mnie nie ma w Australii, niż tam jestem, powiedzmy tak. | I wanted to say that today ... I have not lived in Australia for many years now, I'm just there ... I live already ... I'm more away from Australia than I am in it, to put it that way. | ||||
| ober ven ix bin gebojrn gevorn majn dor iz geven take kinder fun di lebn-geblibene fun di milxome un zej… fun xurbn, un me hot ale gelernt jidiš. | Ale jak się urodziłam, moje pokolenie to były dzieci ocalałych z wojny i oni… z Zagłady, i wszystkich uczono jidysz. | But when I was born, my generation were the children of the survivors of the war and they ... of the Holocaust , and they were all taught Yiddish. | ||||
| dos iz geven der eršter dor in ojstralie vos hot geredt jidiš cu di mame-tate. ništ ale, baj mir ništ ale majne frajnd hobn geredt jidiš, ix hob gehat andere vos di eltern zenen gekumen kejn ojstralie far der milxome, ober di merhajt iz take geven der eršter dor, do kinder vos zenen gebojrn in ojstralie. | To było pierwsze pokolenie w Australii, które mówiło w jidysz do swoich rodziców. Nie wszyscy, nie wszyscy moi koledzy mówili w jidysz. Miałam takich, których rodzice przybyli do Australii przed wojną, ale większość była pierwszym pokoleniem, dzieci urodzonych w Australii. | It was the first generation in Australia, which spoke in Yiddish to their parents. Not all of them, not all of my friends spoke Yiddish. I had those friends whose parents came to Australia before the war, but mostly it was the first generation of children born in Australia. | ||||
| iz afile me hot efšer ništ gelernt in der hejm, zondern farštanen. di eltern hobn geredt, di eltere hobn genict di šprax azoj vi a šprax vos me hot gevolt haltn sojdes. | Nawet nie uczyliśmy się w domu, my po prostu rozumieliśmy. Rodzice ze sobą rozmawiali [w jidysz], starsi używali tego języka jako języka, w którym można było utrzymywać tajemnice. | We did not even learn at home, we just understood. Our parents talked to each other [ in Yiddish ], old people used this language as the language in which to keep secrets. | ||||
| s’iz šojn geven, aza dinamik, lomir zogn, in der šprax. es zenen geven a sax kinder vos hobn geredt jidiš, a sax kinder vos hobn šojn bislexvajz ojfgehert cu redn jidiš, volt ix gezogt. un mitn ojfhern cu redn jidiš iz jidiš ništ gekumen azoj flisik, un dernox zenen geven di kinder vos hobn farštanen alc ober hobn ništ gekent redn. dos iz es, mejn ix, jo. | Była, powiedzmy, taka dynamika w języku. Było wiele dzieci, które mówiły w jidysz, wiele dzieci, które stopniowo przestawały mówić w jidysz, tak bym to powiedziała. I jak przestawały mówić w jidysz, to jidysz nie przychodził im już tak płynnie i jeszcze były dzieci, które rozumiały wszystko, ale nie mówiły. To chyba tak, zdaje mi się, tak. | It was, let's say, the dynamics of the language. There were many children who spoke Yiddish , many children who gradually ceased to speak Yiddish, this is how I would put it. And when they ceased speaking Yiddish, Yiddish would already not come to them [their minds] so smoothly and they were still children, who understood everything, but did not speak. I guess so, I think so anyway. | ||||
| in majn derfarung, ix bin gegangen in a jidiš šule, in a jidiš šule, ober a zuntik-šule, cen jor, cu lernen redn, ništ redn, redn hob ix gekent. | O moich doświadczeniach… chodziłam do żydowskiej szkoły, do żydowskiej szkoły, ale do szkółki niedzielnej, dziesięć lat, aby nauczyć się mówić, nie mówić, mówić umiałam. | About my experiences ... I went to a Jewish school, the Jewish school, but the Sunday school, ten years to learn how to speak, and how not to speak, I was taught. | ||||
| ober cu šrajbn, lejenen, lernen di jidiše literatur, di jidiše gešixte un azoj hob ix genict jidiš in drojsn. bifrat majn mame-tates frajnd zenen geven jidiš redendike. | Ale aby nauczyć się pisać, czytać, nauczyć się żydowskiej literatury, żydowskiej historii i tam używałam jidysz także poza domem. Zresztą znajomi moich rodziców mówili w jidysz. | But to learn to read, write, learning Jewish literature, Jewish history, and there I used Yiddish outside the home. Anyway, friends of my parents spoke Yiddish. | ||||
| azoj hob ix es gehert kesejder, ix hob geredt mit zej. ojx di mišpoxe, ix… baj mir in der hejm hot men gekrign briv fun amerike un fun isroel un di briv zenen gešribn geven ojf jidiš. | I w ten sposób ciągle go słyszałam, rozmawiałam z nimi. Rodzina też… ja… w domu dostawaliśmy listy z Ameryki, z Izraela i te listy napisane były w jidysz. | And in this way I still heard it and I talked with them. The family also ... I'm ... at home we received letters from America, from Israel and the letters were written in Yiddish. | ||||
| iz… ix hob gelejent di briv. dos iz geven aza… aza egzotiše zax cu krign a briv in ojstralie fun amerike, fun isroel, fun pariz. mir hobn gehat mišpoxe nox der milxome, di gance mišpoxe, di vos zenen geblibn lebn, hobn zix cešprajt, fraštejt zix. iz… | Więc… czytałam te listy. To była taka… taka egzotyczna rzecz dostawać w Australii listy z Ameryki, z Izraela, z Paryża. Mieliśmy rodzinę po wojnie, cała rodzina, ci, którzy ocaleli, porozrzucani po całym świecie, to jest zrozumiałe. Więc… | So ... I read these letters . It was such a ... such an exotic thing to get in Australia, letters from America , from Israel, from Paris. We had a family after the war, the whole family, those who survived, scattered all around the world, it is understandable. So ... | ||||
| hob ix gehat di gelegnhajt ojx cu nicn di jidiš efšer ništ vi a bal-pej, mindlex šprax, ober ix hob gehat di gelegnhat cu lejenen. dos iz geven far mir ojx an ojfn cu zen di velt in drojsn. | miałam możliwości aby używać jidysz, możne nie jako języka mówionego, ale miałam czytałam [w jidysz]. Był to dla mnie też sposób, aby zobaczyć świat na zewnątrz. | I had the possibility to use Yiddish, not as an actively spoken language , but I had, I read [ in Yiddish ]. This was for me a way to see the world outside. | ||||
| iz jo… ix hob gehat a sax gelegnkajtn cu redn jidiš, ništ efšer…ništ mit majn dor, mir hobn gerdet jidiš in drojsn in šul, in drojsn in park, ven men iz arojsgegangen in kino hot men geredt engliš, ober in der šule, baj mir in der heym, bey der mishpokhe, bay di frajnd fun mayn mame-tate. | Więc tak… miałam dużo okazji aby mówić w jidysz, może nie… nie z moim pokoleniem. My rozmawialiśmy w jidysz poza domem w szkole, ale w parku, jak się wychodziło do kina, rozmawialiśmy po angielski, ale w szkole tak, u mnie w domu, u rodziny, przyjaciół moich rodziców. | So yeah ... I had a lot of opportunities to speak in Yiddish , maybe not ... not with my generation. We spoke Yiddish outside the home at school , but in the park, when went out to the movies , we talked in English, but at school, and in my home, with family, and with friends of my parents. | ||||
| ich hob nisht gehat kejn brejre, vajl ich bin gegangen in a jidiš šule, in perec-šule, es zenen geven cvej jidiš šuln – perec-šule un šolem-alejxem-šule in melbern – un ich bin gegangen in perec-šule, bajde zenen geven gegrindt fun josef gilevič, vos iz a vilner jid, s’iz… me hot gelernt ojf a vilner… ojf a litvišn jidiš. | Nie miałam wyboru, bo chodziłam do żydowskiej szkoły, do szkoły Pereca. W Melbourne są dwie żydowskie szkoły – szkoła im. Pereca i szkoła im. Szolem-Alejchema – i ja chodziłam do szkoły Pereca. Obie zostały założone przez Josefa Gilewicza, wileńskiego Żyda, i uczono tam w wileńskim… litewskim jidysz. | I had no choice, because I went to a Jewish school , the Peretz school. In Melbourne there are two Jewish schools - the Peretz school and the Sholem Aleichem school them - and I went to the Peretz school. Both were founded by Josef Gilewicz, a Jew from Vilnius, and lessons were taught there in Vilnius ... in Lithuanian Yiddish. | ||||
| iz… jex bin arajngekumen mit majn ‘jex’ anštot cu zogn ‘ix’, oder ‘gaj’ anštot cu zogn ‘gej’ un azoj vajter. di bajšpiln zenen… zenen do a sax. iz… | Więc… przyszłam tam z moim ‘jex’ [pol. jid. ja] zamiast mówić ‘ix’ [jid. ja], albo ‘gaj’ [pol. jid. idź] zamiast ‘gej’ [stand. jid. idź] i tak dalej. Przykładów jest… jest bardzo dużo. Więc… | So ... I came there with my ' yekh ' [Polish Yiddish "I" ] instead of saying ' ikh', or ' gay' [Polish Yiddish 'go' ] instead of 'gey' [standard Yiddish] and so on. There are many examples ... So ... | ||||
| un me hot glajx farštanen mit vemen me hot cu ton vajl ix bin geven a klejn kind un ich hob gezogt ‘jex, jex, jex’ un me hot mix gerufn ‘di jexe-kind’ vajl anštot cu zogn ‘ix’ ix hob gezogt ‘jex’. | od razu rozumiano skąd ktoś jest, byłam małym dzieckiem i mówiłam ‘jex, jex, jex’ i wołali na mnie ‘di jexe-kind’ [jex-dzieciak] bo zamiast mówić ‘ix’, mówiłam ‘jex’. | we immediately understood where someone was from, I was a little kid and I said ' yekh , yekh , yekh' and they shouted at me, 'di yekhe-kind' [the yekhe-kid ] because instead of saying ' ikh', I said ' yekh'. | ||||
| jo, ix hob alemol farštanen az s’iz do an unteršejd cvišn vi ix redt in der hejm un vi me redt in der šule. s’iz ništ geven kejn problem. me hot alc farštanen, azoj. | Tak, zawsze rozumiałam, że jest różnica między tym jak mówię w jidysz w domu a jak w szkole. Ale to nie było problemem. Wszystko rozumieliśmy, tak. | Yes, I always understood that there is a difference between how I speak Yiddish at home and at school. But it was not a problem. We understood everything, yes. | ||||
| ix hob es ništ gefilt vi epes vos iz hexer oder nideriker. ix hob gefilt efšer es iz do… litviš jidiš iz geven di šprax vos me hot gedarft azoj lejenen, jo. ober ven es iz gekumen cu redt, ništ geven kejn sax unteršejd. | Nie czułam, aby było to czymś, co jest lepsze albo gorsze. Czułam może… litewski jidysz był językiem w którym trzeba było czytać, tak. Ale jak przychodziło do mówienia, nie było większej różnicy. | I did not feel that it was something that is better or worse. I felt maybe ... Lithuanian Yiddish was the language in which you had to read, yes. But when it came to speaking, there was not much difference . | ||||
| ix hob es ništ gefilt vi epes a status, nejn, ix hob ništ. un es hot mix gemaxt filn efšer štolc afile, az me hot gehert a pojliš jidiš un dos iz geven a litviš jidiš, iz majn štolc geven cu redn a pojlišn jidiš, jo. | Nie czułam, aby litewski jidysz wyznaczał jakiś status, nie, nie czułam. Czułam się chyba raczej dumna z mojego polskiego jidysz. | I did not feel that the Lithuanian Yiddish was assigned a [special] status, no, I did not feel that. I think I felt rather proud of my Polish Yiddish. | ||||
| s’iz ojx a frage, vos ix bin geven in a grupe, lomir zogn, in akademiš, in an akademišer struktur, vu me hot gelernt ojf a litvišn jidiš un me hot gedarft šrajbn azoj, vajl dos iz der standarer jidiš. | Tak, to też jest kwestia, że byłam w grupie, powiedzmy, w akademickiej, w akademickiej strukturze, gdzie uczono się w litewskim jidysz i trzeba było tak pisać, bo to był standard. | Yes, this is also a question that I was in a group of, say, an academic set-up, where we were taught in Lithuanian Yiddish and we had to write it because it was the standard. | ||||
| me hot es gekent tun ober ix bin geven šojn anderš. iz… zej hobn zix gefilt anderš un zi kenen bajde iz ojx a zejer a pozitiver gefil. iz… ix hob zix kejn mol gefilt az epes vos ix darf zix šemen oder ix darf zix štolcn. baj mir iz zejer natirlex. | Można było to zrobić ale ja byłam inna. Więc… one były inne i znać oba [dialekty] jest bardzo pozytywnym uczuciem. Więc… nigdy nie czułam, że jest to rzecz, której się powinnam wstydzić albo się nią chwalić. To było dla mnie bardzo naturalne. | You could do this but I was different. So ... they were different and being familiar with both [ dialects ] is a very positive feeling. So ... I never felt that this is a thing I should be ashamed of or to be praised for it. It was very natural for me. | ||||
| me hot… tolerirt? jo, avade. me hot farštanen fun vanen du štamst. vi me hot geredt me hot šojn farštanen az emecer hot gezogt ‘gaj’ oder ‘jex’ oder… ix ken di cvej bajšpiln, vajl es zenen lajxte bajšpiln. ix hob glat farštanen az es iz a… s’iz… s’iz fun majn zajt, me farštejt… me farštejt zix un… | Czy tolerowano? Oczywiście. Poznawano skąd pochodzisz. Jak kto mówił, poznawano, że ktoś mówił ‘gaj’ albo ‘jex’ albo… znam te dwa przykłady, bo są one proste. Od razu rozumiałam, że… że… że ten ktoś jest z moich stron, poznawałam… rozpoznawało się i… | Was [Polish Yiddish] tolerated ? Yes, of course. t represented where you came from. As soon as someone said 'gay' or 'yekh' you knew where (s)he was from from or ... I know these two examples because they are simple. I immediately understood that ... that ... that this person was from my locality, I understood and ... recognized it and ... | ||||
| ober… jo, me hot farštanen az es iz do an unteršejd cvišn di cvej ojfonim fun redn, ober ix hob zix ništ gefilt… ix hob ništ gemaxt an unteršejd cvišn, lomir zogn, klas oder ekonomiše unteršidn oder socjale unteršidn, nejn. | ale… tak, rozumiano, że jest różnica między tymi dwoma sposobami mówienia, ale nie czułam… nie robiło to różnic, powiedzmy, klasowych albo ekonomicznych czy społecznych, nie. | but ... yes, it was understood that there was a difference between these two ways of speaking, but I did not feel ... it did not make, say, a class or economic or social difference, no. | ||||
| majn tate hot šojn… iz gebojrn gevorn in kielc un majn mame fun a štetl lebn lublin, lenčne. | Mój ojciec już… urodził się w Kielcach, moja matka w miasteczku w okolicach Lublina, w Łęcznej. | My father already ... was born in Kielce, my mother in a small town near Lublin , in Łęczna. | ||||
| bajde hobn geredt pojliš un ix mejn az zej hobn gekent a bisl rusiš, vajl zej zenen geven in sibir, in a vald, un ix vejs az zej zenen gekumen kejn ojstralie hobn zej zix gelernt engliš. | Oboje mówili po polsku i znali trochę rosyjskiego, bo byli na Syberii, na zsyłce, w lasach, i jak przyjechali do Australii nauczyli się angielskiego. | They both spoke Polish and knew some Russian, because they were in Siberia, in exile in the forests, and when they came to Australia they learned English. | ||||
| iz… dos iz geven far zej a muz. majn tate hot šojn gelernt… a…. gekent… durxgekumen fun engliš un majn mame iz geven, vajl majn tate iz geštorbn ven ix bin geven cvelef jor alt in ojstralie, ix gedenk, majn mame hot gelejent a jidiš… | Więc… to był dla nich mus. Mój ojciec już uczył się… umiał… radził sobie z angielskim a moja matka była, bo mój ojciec umarł w Australii jak miałam dwanaście lat, pamiętam, że moja matka czytała codziennie żydowską… | So ... it was a must for them. My father learned ... was able ... could fare with English and my mother was, because my father died in Australia when I was twelve, I remember that my mother read the Yiddish daily ... | ||||
| an engliše cajtung jedn tog un es iz geven… me hot gehat a verterbux ojb me hot ništ farštanen engliš, hot zi gezuxt. lernen špraxn iz geven ojx a tejl fun vojnen in andere lender. me darf zix farštejen un me zol farštejen vos zej zogn ojx. | angielską gazetę… był słownik i jak się rozumiało czegoś po angielsku, sprawdzało się w słowniku. Uczenie się języków było częścią mieszkania w obcych krajach. Trzeba dać się rozumieć i rozumieć co mówią inni. | the English language newspaper and there was a dictionary and when something was understood in English, it was checked in the dictionary. Language learning was part of living in foreign countries. You have to try to understand and understand what others are saying. | ||||
| azoj vi ix hob ajx gezogt, ix bin ništ kejn autoritet, ober lojt di menčn vos ix ken, vos zenen geblibn in ojstralie, lomir zogn, iz… di jidiše šuln zenen do, s’iz do a tog-šul, vos gejt vajter un dos iz šojn, do iz šojn a grojser ojftu, di togšul vu me lernt ojf jidiš, ništ alc, ober s’zenen di kursn ojf jidiš un me probirt… | Tak jak Panu mówiłam, nie jestem autorytetem, ale ludzie których znam, którzy zostali w Australii, powiedzmy, mówią, że są tam… żydowskie szkoły, szkoła dzienna, która nadal funkcjonuje i już to jest, jest dużym osiągnięciem, szkoła dzienna, w której uczy się w jidysz, nie wszystkiego, ale są tam przedmioty w jidysz i próbuje się… | Just as I told you, I am not an authority , but people I know who have been in Australia, let's say, say that they are there ... Jewish schools, the day school, which is still functioning and already it is, is a great achievement, the day school day which is taught in Yiddish, not everything, but there are events in Yiddish and it is trying to ... | ||||
| un s’iz a veltlexe šul, s’iz ništ kejn… s’iz ništ kejn ejne fun di xsidiše šuln oder religjeze šul, bixlal, s‘iz a veltlexe šul un s’iz do di jidiše teater vos iz ganc…. s’gejt ix vejs ništ vifl forštelungen a jor. | to jest świecka szkoła, nie jest to… nie jest to jedna z chasydzkich albo religijnych szkół. Ogólnie to jest świecka szkoła. Jest też teatr, który gra w jidysz… który gra nie wiem ile przedstawień rocznie. | it's a secular school , this is not ... this is not one of the Hasidic or religious schools. Overall, this is a secular school. There is also a theatre that produces plays in Yiddish ... I do not know how many productions per year. | ||||
| dos iz zejer… zej zenen tetik. vos nox iz do? festivaln, jidiš festivaln, muzik iz do, ix mejn az s’iz do aza entuzjazm, es iz do… ojx der radio, der radio es iz abend… es zenen a sax programen lojt dem vos ix… „a sax“, s’iz abend, jedn un s’iz do menčn vos firn on, s’iz do, ix vejs ništ vifil, ober men fil az s’iz do a jidiš bavegung in ojstralie. | To jest bardzo… oni działają. Co jeszcze? Festiwale, żydowskie festiwale, muzyka jest. Sądzę, że jest taki entuzjazm. Jest… też radio, wieczorami… jest dużo programów według tego co… „dużo” – każdego wieczora. I są ludzie, którzy działają, nie wiem ilu, ale czuje się, że w Australii jest jidyszowy ruch. | It is very ... they still operate. What else? Festivals, Jewish festivals, there's the music. I think there is a lot of enthusiasm. It's ... a radio in the evenings ... a lot of programs according to what ... " a lot " - each evening. And there are people who work for Yiddish, I do not know how many, but it feels that in Australia there is a Yiddish movement . | ||||
| s’iz do jidišer in universitet, s’iz in ejn fun di greste togšuln, jidiše togšuln vos iz ništ a jidiš šprax-šul ober s’iz… hot men arajngefirt jidiš vi a meglexkajt cu lernen biz… lecte jorn ken men zix lernen jidiš un me ken ojx krign cajxn far jidiš baj di mature. | Jidysz jest na uniwersytecie, w jednej z największych szkół, żydowskich szkół, która nie jest szkołą jidyszo-języczną ale… wprowadzono tam możliwość uczenia się jidysz do… ostatnich lat można się uczyć jidysz i można dostać ocenę z jidysz na maturze. | Yiddish is taught in university at one of the largest schools, in Jewish schools, which are not Yiddish-speaking school but ... been there the opportunity to teach Yiddish to ... in recent years you can study Yiddish and you can get scores for Yiddish at graduation. | ||||
| ix mejn, az dos iz šojn ale simonim az di šprax hot a plac dortn in a gezelšaft un ništ nor in die frume kehiles. s’iz ojx der bund, die jidiše bavegung, arbetn dort ix vejs ništ vifil kinder vi nox… dos ken ix ajx ništ gebn kejn statistik. s’iz faran a plac. ix bin do, a sax menčn zenen do, nejn. | Sądzę, że są to oznaki, że jidyszy ma stałe miejsce w społeczeństwie, nie tylko w religijnych społecznościach. Jest Bund, żydowski ruch, działa tam nie wiem ile dzieci… nie mogę przytoczyć Panu żadnych statystyk. Ja tam jestem, wiele ludzi tam jest, tak. | I think that these are signs that Yiddish has a permanent place in society, not only in religious communities. There is the Bund, the Jewish movement, I do not know how many children are active there ... I can not cite you any statistics. I 'm here, a lot of people are here, yes. | ||||
| s’iz… ix mejn es iz do a problem, a „problem“ hajnt baj lernen standard jidiš. azoj az es iz ništo kejn sax menčn vos zejer jidiš iz gebojrn in pojln, lomir zogn, iz… verter vi [?] anderš ojx. un ix vi a lererin fil es kesejder. ‘ix’ – ix hob šojn genict ‘ix’, dos iz farvos ‘ix’ vajl ix lern azoj. | Jest… sądzę, że jest problem, „problem” dziś w uczeniu standardowego jidysz. Ponieważ nie ma wielu osób, których jidysz narodził się w Polsce, powiedzmy, słowa jak [?] też inaczej. Ja jako nauczycielka ciągle to czuję. ‘ix’ [ja] – powiedziałam już ‘ix’, bo tak właśnie uczę. | It's ... I think that there is a problem, a "problem" in the teaching of standard Yiddish. Because there are not many people whose Yiddish is that of people born in Poland, let's say, words like [?] or otherwise. I as a teacher still sense it. ' Ikh ' [ I ] - I already said 'ikh', because that's what I teach. | ||||
| ven ix lern onhejbers, lomir zogn, lern ix a standard jidiš. ix lern standard jidiš vajl ix vil es zol zajn azoj lajxt vi meglex far di studentn. dos hejst, az ojb ix vel zogn ‘i’, ojb s’iz a vort mit [i] veln zej ferštejen az s’iz a ‘jud’, afile az ix zog ‘jex’ zol ix ništ maxn ‘ajn’ [e], jud-ajn [e] ‘jex’ zondrn maxn blojz a ‘jud’ [i]. | Jak uczę, powiedzmy, początkujących, uczę standardowego jidysz. Uczę standardowego jidysz, bo chcę, aby było to jak najłatwiejsze dla studentów. To znaczy, gdy mówię ‘i’, jeśli jest to słowo na [i], oni rozumieją, że chodzi o ‘jud’, nawet gdy mówię ‘jex’, nie mogę pisać ‘ajn’ [e]: jud-ajn [e] ‘jex’, ale napisać tylko ‘jud’ [i]. | As I teach, let's say, beginners learn standard Yiddish. I teach standard Yiddish, because I want to make it as easy as possible for students. I mean , when I say 'i' if it is a word with [i] they understand that it is a ' yud ', even when I say ' yekh' I can not write 'ayin' [e] : yud - ayin [e ] ' yekh', but I write only ' yud ' [i] . | ||||
| s’zol standarizirn, dos iz di gance frage. der problem iz, az ven men lernt azoj un ix lern šojn a sax jorn, kumt arajn, der standard jidiš kumt arajn in majn šprax ojx. iz fil ix az ix, ix farlir majn ajgn… majn ajgne šprax. s’iz do… der problem iz cvajzajtik far mir: | Trzeba standaryzować, to jest cały problem. Problemem jest, że gdy tak się uczy, a ja uczę już wiele lat, standardowy jidysz wkrada się także do mojego języka. Więc czuję, że ja, ja tracę mój własny… mój własny język. Problem ten ma dwie strony dla mnie: | You need to standardize , it is the whole problem. The problem is that when it is taught , and I have taught for many years, standard Yiddish also sneaks into my language. So I feel that I am, I 'm losing my own ... my own language . This problem has two sides for me : | ||||
| ix vi a lererin iz… me darf hobn arum cu redn jidiš un ix hob ništ vu, iz farlir ix es ojf der zajt, ojf der anderer zajt az ix lern standard jidiš iz mit der zajt, mit jorn lernen, nic ix a standartd jidiš mer un mer un ix nic vinciker un vinciker majn ajgn, majn ajgene dialekt. | jako nauczycielka… trzeba mieć otoczenie, aby mówić w jidysz, a ja nie mam gdzie, więc z tej strony tracę mój język. Z drugiej strony jak uczę jidysz standardowego z czasem, z latami nauczania, używam coraz więcej standardowego jidysz a mojego własnego, własnego dialektu coraz mniej. | as a teacher ... you have to have an environment where to speak Yiddish, and I have nowhere, so on this level I am losing my language. On the other hand, as I teach standard Yiddish over time, with years of teaching , I use more and more standard Yiddish and my own, own dialect less and less. | ||||
| iz… vos ix probir ict arajncufirn in majn klase iz, lomir zogn, ix hob fir madrejges, fir nivo – ejns, cvej, draj, fir – baj dem dritn iz… hejb ix šojn on cu redn vi ix redt, ‘jex’ redt, zej zoln kenen farštejen, az s‘iz ništo blojz a litvišer dialekt, s’iz nor ojx a pojlišer dialekt. | Więc… próbuję teraz wprowadzać do moich lekcji, powiedzmy – mam cztery pozimy – jeden, dwa, trzy i cztery – na trzecim poziomie… zaczynam już mówić tak jak ja mówię, niech rozumieją, że istnieje nie tylko litewski dialekt, ale także polski dialekt. | So ... now I'm trying to make my lessons , say - I have four levels - one, two, three and four - on the third level already they are starting to talk ... like I speak, they should understand that there exists not only the Lithuanian dialect, but also the Polish dialect . | ||||
| ober es zoln hobn in kop az ojb zej šrajbn, ojb ix vel šrajbn ‘štil’ iz es far ‘štul’, az zej muzn šrajbn ‘štul’ afile ojb ix zog arojs ‘štil’. zej zoln kenen farštejen az azoj… azoj lebt di šprax, azoj vi ojx engliš. ojf engliš ken men zogn, azoj vi ix vel zogn c-a-r vel ix zogn [ka:] | Ale muszą mieć w głowach, że jeśli napiszę [powiem]‘štil’ [pol. jid. krzesło] to dla nich jest ‘štul’ [jid. krzesło], że muszą pisać ‘štul’, nawet jeśli ja wymawiam ‘štil’. Powinni rozumieć, że tak… tak żyje język. Tak jak po angielsku. Po angielsku można powiedzieć c-a-r, jak ja bym powiedziała [ka:] | But they must keep in mind that if I write [I say] 'shtil' [Polish Yiddish 'chair'] for them this is 'shtul' [Yiddish 'chair'] that they have to write 'shtul', even if I pronounce it 'shtil' . They should understand that this ... this is how a language lives. Just as in English. In English you can c-a-r, as I would say [ka:] | ||||
| un ix zog ništ arojs [r] at the end, andere dialektn… akcentn, lomir zogn, veln ništ zogn [ka] zondrn [kar], veln arojszogn dem [r], iz zoln zej farštejen az baj dem hern [ka] darfn zej štrajbn c-a mitn [r], di zelbe zax azoj ‘štul’ un ‘štil’. ix vel zogn ‘štil’, muzn zej šrajbn ‘štul’. | i nie wymawiam [r] na końcu, mówcy innych dialektów… akcentów, powiedzmy, nie powiedzą [ka] ale [kar], wymówią [r], więc powinni zrozumieć, że słysząc [ka] mają zapisać c-a-r. Tak samo z ‘štul’ i ‘štil’. Jak powiem ‘štil’, mają zapisać ‘štul’. | and do not pronounce the [r ] at the end, speakers of other dialects ... accents, let's say, do not say [ka] but [kar], they pronounce the [r], so they should understand that they hear [ka] but they have to write c-a-r. The same with 'shtul' and 'shtil'/ When I say 'shtil' they should write 'shtul'. | ||||
| ober dos iz šojn etlexe jor, vos zej hobn šojn gerlernt jidiš, gehert in klas un gešribn, iz… zej hobn šojn dem tam mit vos zol men kejen di šprax, jo. dos iz a problematiš far mir parzenlex vi ix, vi ix red arojs jidiš un vi ix lern zej. | Ale oni już kilka lat uczą się jidysz, słyszą na zajęciach i piszą, więc… mają już wyczucie, jak ugryźć ten język, tak. To jest dla mnie osobiście problematyczne jak mówię, jak wymawiam jidysz i jak go uczę. | But they have been learning Yiddish for a few years, they listen in class and they write , so ... they already have a feel for the language, yes. This is problematic for me personally when I speak, when I pronounce Yiddish and when I teach it. | ||||
| s’iz an onštrengung, me darf take zix, me darf lernen, zix lernen vi cu lejenen, vajl a sax menčn kumen, vajl zej viln lejenen di literatur, iz onhejbers azoj un s’iz an onštrengung far zej cu lernen vo nox cu štrajbn, vi nox me redt dos arojs un cu hern ober… | To jest wysiłek. Trzeba się nauczyć się… nauczyć jak czytać, bo wiele osób przychodzi, bo chcą czytać literaturę. To jest duży wysiłek dla nich, aby czytać i jeszcze pisać, jak się wymawia i słuchać, ale po roku, dwóch… | This is an effort. You have to learn to ... learn how to read , because a lot of people come because they want to read literature. It is a big effort for them to read and even write, how to pronounce and listen, but after a year or two ... | ||||
| nox a jor, a cvej… her ix a sax, ix her vi nox di studentn zogn, baj mir hot men gezogt dos, baj mir hob men gezogt jenc, baj mir zogt men, zog ix – jo, ir kent es zogn, abi zogt, ober šrajbn muzt ir azoj. | Wiele razy słyszę, słyszę jak studenci mówią, u mnie mówiło się to, u mnie mówiło się tamto, u mnie mówi się – odpowiadam: tak, możecie mówić, abyście mówili, ale pisać musicie tak. | Many times I hear, I hear students say, at home it was said like this, at home it was said like that, at home we say - I answer : yes , you can say it like that, but you must write it like this. |
Text Sources
| Name | Type | File Name | Author | Year | Title | Other | Description |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Jid_2012_int_SoPi_1 | film/video | Jid_2012_int_SoPi_1.wmv | Michael Hornsby | 2012 | Wywiad z Sonia Pinkusowicz-Dratwa na temat polskiego jidysz | Po jidysz |