Varše jidiš

Type: Wywiad

Comment: Helen Beer discusses features of Warsaw Yiddish. Biografia lingwistyczna (na podstawie wywiadu): Rozmówczyni, określa swój rodzimy jidysz jako dialekt łódzki. Ma świadomość, że będąc otoczona od dzieciństwa ludźmi mówiącymi różnymi dialektami, jej rodzimy wariant jidysz mógł zatracić charakterystyczne cechy. Stwierdza, że w Londynie, gdzie mieszka (nie precyzując od jak od dawna) bardzo trudno znaleźć kogoś, kto posługuje się jidysz polskim. Ponadto jako nauczycielka języka jidysz musi w procesie nauczania używać jidysz standardowego (klal-šprax). Z jej wypowiedzi wynika, że w procesie nauczania wykorzystuje także swoją natywną znajomość jidysz polskiego, w celu zilustrowania tego dialektu. Stosunek do języka jidysz: Rozmówczyni, poproszona o wypowiedź w dialekcie warszawskim, przyznaje, że jedynie jak „komik” stara się naśladować dialekt warszawski, wyobrażając sobie na podstawie znajomości jego cech, jak powinien brzmieć. Ponieważ, jidysz warszawski i łódzki to blisko spokrewnione warianty miejskie dialektu polskiego, ich rozróżnienie świadczy nie tylko o wyrobionej świadomości językowej oraz o dobrym rozeznaniu rozmówczyni w kwestii różnic dialektalnych, lecz także o szacunku do języka jidysz i jego różnorodności. Taka świadoma postawa związana jest prawdopodobnie z jej pracą nauczycielki języka jidysz (na poziomie akademickim). Mimo niewątpliwie biegłej znajomości jidysz, odnosi się wrażenie, że rozmówczyni kontroluje swoją wypowiedź, aby sprostać nałożonemu na nią zadaniu wypowiedzenia się w jidysz warszawskim (polskim). Opis lingwistyczny: Cechy fonetyczne: Rozmówczyni posługuje się jidysz w sposób biegły, wykazując wszystkie podstawowe cechy dialektu polskiego, jednak w sposób niekonsekwentny. Szczególnie widoczne jest to przy cesze, od której pochodzi nazwa dialektu-U, tj. podwyższeniu wymowy tylnojęzykowej głoski // > /u/. Jest ona realizowana w wyrazach takich jak: stand. jid. zogn, lošn, do > /zugn, lušn, du,/ ‘mówić; język; tu’, jednak często brak jej w najbardziej częstotliwych słowach funkcyjnych tj. rodzajnikach i zaimkach, które wymawiane są na ogół w sposób nie uświadamiany, wg normy standardowego stand. jid. dos, vos, (por. /dos hajst/) zamiast oczekiwanych w jid. polskim / dus, vus/ lub wręcz w ich formie emfatycznej, jako /dues, vues/. W obrębie samogłosek akcentowanych, w tej krótkiej wypowiedzi, da się zauważyć następujące procesy fonologiczne, zgodne z dialektem polskim: monoftongizacja: realizacja dyftongów /aj/ i /oj/ jako wzdłużonych monoftongów w wyrazach takich jak: stand. jid. majn, vajl, lojt > /ma:n, va:l, l:t/ ‘mój; ponieważ; według’. palatalizacja tylnojęzykowej głoski /u/ > /,/ w wyrazach takich jak: stand. jid. zuxn, umgeringelt > /zixn, imgeringlet/ (‘szukać; otoczona’). obniżenie wymowy dyftongu /ej/ do /aj/ w wyrazie takich jak stand. jid. lejenen > /lajnen/ ‘czytać’. dyftongizacja krótkiego nienapiętego // > /ej/ w wyrazach takich jak stand. jid. gevn, > /gevejn, (‘był(o, a), byli;). Ponadto realizowana jest wokalizacja /r/ po samogłoskach długich i jego zanik po krótkich, jak we frazie stand. jid. far mir realizowanej jako /fa-mija/ (‘dla mnie’) lub /va:lex daf/, które odpowiada stand. jid. vajl ix darf (‘ponieważ potrzebuję/ muszę’). Cechy prozodyczne: Rozmówczyni w sposób natywny realizuje połączenia wyrazowe, zwłaszcza nieakcentowane zaimki osobowe, po finitywnych formach czasownikowych (enklityki) np. /mi-zax-zugn/ > jid. stand. muz ix ajx zugn (‘muszę Panu powiedzieć’) lub /banic-ex-cex/ > jid. stand. banic ix zix (‘posługuję się’), /xob-šo-zeje/ < jid. stand. ix hob šojn zejer (‘już bardzo’). Czasem w jej wymowie pojawia się wstępne zwarcie krtani (glottal stop) przed nagłosem wokalicznym, które zaburza charakterystyczny dla mówionego jid. polskiego płynność połączeń międzywyrazowych np. vosix, zamiast oczekiwanego /vusex/ lub geviseajgnšaftn zamiast oczekiwanego /gevisajgnšaftn/. Podsumowanie: Rozmówczyni posługuje się jidysz w sposób biegły, bez zauważalnego obcego „akcentu”. Za jedyną obcą cechą charakterystyczną dla angielskiego można by uznać występujące niekiedy wstępne zwarcie krtani, przed nagłosem samogłoskowym. Angielski pojawia się także w jedynym przypadku przełączania kodu, kiedy pada nazwa miasta ‘London’. W krótkiej wypowiedzi, realizowane są wszystkie cechy prymarne i sekundarne charakterystyczne dla dialektu polskiego. Jednak w sposób podświadomy niektóre najbardziej częstotliwe wyrazy funkcyjne wymawiane są w wersji standardowej, co można by uznać za interferencję języka standardowego, jakim rozmówczyni będąc wykładowcą języka jidysz posługuje się „na co dzień” w pracy zawodowej. Z drugiej strony, ponieważ wyrazy te pojawiają się w sposób spontaniczny, może to świadczyć o większej biegłości rozmówczyni w wyuczonej (postwernakularnie) wersji standardowej języka jidysz, który wyparł z tej roli jej natywny dialekt polski, w którym wzrastała. Mimo niewątpliwie biegłej znajomości jidysz, odnosi się wrażenie, że rozmówczyni próbuje kontrolować swoją wypowiedź, aby sprostać nałożonemu na nią zadaniu wypowiedzenia się w jidysz warszawskim (polskim). Polish commentary by Prof. Ewa Geller, University of Warsaw.

Access: public