Haia Livri

Type: Biogram

Comment: Haia Livri was born in Germany, and now lives in Israel. She spoke Polish Yiddish at home with her parents, before she learnt Hebrew. Biografia lingwistyczna (na podstawie wywiadu): Rozmówczyni urodzona zaraz po wojnie w Niemczech w jednym z obozów dla przesiedleńców żydowskich ocalałych z Zagłady (DP camp). Oboje rodziców to mówcy rodowici rożnych wariantów dialektu-U: matka pochodziła z Warszawy zatem należy przyjąć, ze mówiła dialektem-aj, (polskim/centralnym) w jego szczególnym wariancie warszawskim, ojciec pochodzący ze Lwowa mówił dialektem-ej, południowym/ukraińskim. W wieku 1,5 roku rozmówczyni wraz z rodzicami przeniosła się do Izraela, gdzie mieszka obecnie. Jidysz poznała w domu rodzinnym, gdzie rodzice początkowo porozumiewali się między sobą i z dzieckiem wyłącznie w jidysz, ponieważ nie znali hebrajskiego. Jidysz był jej pierwszym językiem, który poznała nim opanowała hebrajski. Stosunek do języka jidysz: Rozmówczyni nadal uważa jidysz za swój język ojczysty (używa określenia miteršprax), ponieważ był to pierwszy język, który poznała w rodzinnym domu. Opis lingwistyczny: Cechy fonetyczne Jidysz rozmówczyni charakteryzuje się silnym akcentem „hebrajskim” przejawiającym się szczególnie w artykulacji guturalnego [r] i [x]. Wypowiedź, ma zdecydowanie mieszany tj. międzydialektalny charakter. Rozmówczyni realizuje jedynie wybrane cechy dialektu-U, a i te w sposób niekonsekwentny: np. podwyższenie wymowy tylnojęzykowej głoski // > /u/ występuje wprawdzie w wyrazach takich jak /mišpuxe, vus, dus/ ale już nie w wyrazie /jor/, które w stand. jid. brzmiałyby odpowiednio mišpoxe, vos, dos, jor ‘rodzina; co; to; rok’, a ostatni wyraz w postaci emfatycznej powinien mieć zwokalizowane /r/ jak jue/ (por. rozmówczynię nr. 1). W bardzo krótkim przykładowym materiale nie jest fonetycznie realizowana reguła fonologiczna najbardziej charakterystyczna dla dialektu polskiego tj. monoftongizacja standardowego dyftongu /aj/ w wyrazach takich jak majn(e), czy hajnt , które w jidysz polskim powinny być realizowane jako ma:ne, ha:nt (por. rozmówczynię nr. 1). Brak także palatalizacji /u/ do /i/ w wyrazach takich jak stand. jid. un, fun (por. fun lvov), kumen, które powinien być realizowany jako /n, fn, kimen/. Cechy prozodyczne: W fonetyce międzywyrazowej da się zaobserwować cechy charakterystyczne dla wymowy warszawskiej, szczególnie konsekwentnie stosującej regułę optymalnej sylaby (por. str. XXX) np. we frazie /vu-si-ho-geret/ > stand. jid. vos ix hob geret (‘którym mówiłam’. Cechę tę rozmówczyni przejęła prawdopodobnie z gwary matki. We frazach występują niektóre zaimki nie akcentowane (klityczne) poza najbardziej charakterystycznym zaimkiem dla 1. os. lp. /je(a)x/. Podsumowanie: Rozmówczyni mówi w jidysz płynnie, lecz z zauważalnym „akcentem” (bazą artykulacyjną) języka hebrajskiego. Miesza przy tym nieświadomie dialekty-U i dialekt-O względnie, język standardowy. Nie da się tego faktu wytłumaczyć wzorcem jidysz, jaki prawdopodobnie otrzymała w domu rodzinnym, ponieważ jak wynika z danych biograficznych (oboje rodzice pochodzili z obszaru działania dialektu –U). Utrwalony w jej mowie jidysz jest zatem wypadkową różnych wariantów jidysz, z jakimi prawdopodobnie stykała się w Izraelu w ciągu całego życia. Nie wiadomo też, czy rozmówczyni uczestniczyła w jakimś procesie edukacji w tym języku oraz, czy świadomie pozbyła się szczególnych cech dialektu polskiego (zwłaszcza palatalizacji /u/ > /i/ oraz monoftongizacji standardowego /aj/ > a:). O tym, że jidysz - jak sama deklaruje - był jej pierwszym językiem, świadczą przede wszystkim polskie lub raczej warszawskie wzorce prozodyczne, realizowane w sposób nieuświadomiony i naturalny. Rozmówczyni posługuje się dość prostymi zadaniami i ograniczonym słownictwem podstawowym, czasami brakuje jej słów i ucieka się do form opisowych. Trudno stwierdzić, czy wypowiedziane przez nią „niepoprawne” zdanie /majne elteren zenen [?lejbn-geblibene?] gelitn … ibergelejbt di cvejte velt milxume/, które powinno brzmieć: /majne elteren zenen lejbn-geblibene/ ‘moi rodzice są ocalałymi z Zagłady’ jest wynikiem zmiany konstrukcji zdaniowej podczas jego wypowiadania, czy braku czynnej znajomości odpowiedniego wyrażenia tj. stand. jid. lejbn-geblibene „ocaleli z Zagłady” i „ucieczki” w formę opisowa ‘hobn gelitn … ‘cierpieli’ ibergelejbt di cvejte velt milxume ’przeżyli drugą wojnę światowa’. Tego typu parafrazy są charakterystyczne dla niepełnej lub zanikającej natywnej kompetencji językowej. W zaprezentowanej wypowiedzi występuje tylko jedno przełączanie kodu na angielski, kiedy rozmówczyni posługuje się terminem angielskim refugee camp, określającym obóz dla uchodźców). Polish commentary by Prof. Ewa Geller, University of Warsaw.

Access: public