Hilda Bronstein

Type: biogram

Comment: Hilda regularly performs Yiddish songs with her band Chutzpah. She grew up speaking Yiddish with her parents, but has had to re-learn the language as an adult. This is a common experience for many users of Yiddish.Biografia lingwistyczna (na podstawie wywiadu) Rodzice rozmówczyni przyjechali do Wielkiej Brytanii w 1927 roku: ojciec pochodził z Warszawy, matka z Płońska (woj. mazowieckie). Rozmówczyni sama podkreśla, że ojciec mówił charakterystycznym dialektem warszawskim. Przekonania tego nabrała słysząc inne osoby, które deklarowały, że posługują się właśnie tą gwarą, u których rozmówczyni rozpoznawała sposób mowy charakterystyczny dla swego ojca. Język jidysz matki pochodzącej z miejscowości odległej ok. 60 km. na północ od Warszawy nie różnił się zasadniczo od dialektu ojca. Rozmówczyni urodziła się jako „późne” dziecko, gdy rodzice mieli już dwóch synów w wieku 12 i 13 lat. O ile starsi bracia nigdy nie nauczyli sie jidysz, rodzice mogli jej poświęcić więcej czasu na przekazanie ich ojczystego języka. Właściwie tylko ojciec pragnął, aby córka nauczyła się jidysz, matka uważała, że znajomość tego języka jest córce niepotrzebna. Na wyraźną prośbę nauczenia jej pisania, matka odmawiała mówiąc „to ci jest niepotrzebne” /du darfst dus niszt/. Nauka odbywała się m.in. za pomocą piosenek żydowskich odsłuchiwanych z płyt, przynoszonych przez ojca. Ojciec transkrybował słowa wg. ortografii języka angielskiego i poprawiał wymowę córki, odczytującej tekst i śpiewającej piosenki, zwracając jej uwagę na rymy. Oboje rodziców lubili teatr żydowski, dokąd często zabierali córkę. Jako osoba dojrzała rozmówczyni postanowiła uczęszczać na kurs języka jidysz, gdzie uczy się jego wariantu standardowego. Ma świadomość tego, że obecnie miesza swój odziedziczony dialekt z językiem standardowym, lecz nadal potrafi odróżnić, czy ktoś pochodzi z domu, w którym mówiło się dialektem polskim. Rozmówczyni sama śpiewa pieśni żydowskie (zawodowo?) oraz uczy śpiewu pieśni w języku jidysz. Stosunek do języka jidysz Z wypowiedzi rozmówczyni wynika, że język jidysz kojarzył jej się z miłymi wspomnieniami. Od najmłodszych lat miała kontakt z jidysz za pośrednictwem rodziców, zwłaszcza ojca, który świadomie jej go uczył, wykorzystując do tego piosenki żydowskie, które lubiła śpiewać jako dziecko i śpiewa do dnia dzisiejszego. Z językiem jidysz stykała sie również podczas przedstawień teatralnych, na które zabierali ją rodzice. Jidysz kojarzył jej się zatem z czasem wolnym, spędzanym z rodzicami i uwagą ojca poświęcaną specjalnie córce (dużo starsi bracia nie uczyli się jidysz). Jedynie matka dawała jej do zrozumienia, że jej dziecięca fascynacja jidysz „jest niepotrzebna”, odmawiając nauczenia córki pisania i czytania w jidysz. Motywów tej odmowy nie znamy, można się jedynie domyślać, że matka obawiała się stygmatyzacji córki, gdyby wyszło na jaw, że córka zna ten język. Być może chciała ją także uchronić, przed dostępem do relacji naocznych świadków Zagłady, które w okresie dzieciństwa rozmówczyni (ur. w 1940 r.) zaczęła właśnie przedostawać się do świadomości społecznej. Rozmówczyni ma świadomość, że jej jidysz jest jedynie językiem wyuczonym w dzieciństwie i że późniejsze kursy jidysz standardowego spowodowały, iż dialekt rodziców miesza się obecnie z językiem standardowym. Prawdopodobnie dzięki słuchowi muzycznemu, rozmówczyni wykazuje dużą wrażliwość na stronę dźwiękową, potrafiąc odróżnić dialekt polski (warszawski) od innych dialektów jidysz. Opis lingwistyczny: Cechy fonetyczne. W wymowie rozmówczyni daje się zauważyć wyraźny „akcent” (bazę artykulacyjną) języka angielskiego, co manifestuje się szczególnie w realizacji głoski /r/, w często występującym wstępnym zwarciu krtani (glottal stop), aspiracji bezdźwięcznych spółgłosek zwarto-wybuchowych, oraz przerywnikach konwersacyjnych typu /ee/. Niemniej rozmówczyni realizuje wszystkie typowe cechy jidysz polskiego w jego wariancie warszawskim, jednak w sposób zdecydowanie niekonsekwentny, czego zresztą ma świadomość. Na ogół poza podwyższeniem artykulacji /o/ i palatalizacją /u/, realizowana jest cecha monoftongizacji stand. jid. /aj/, dodatkowo z lekką nazalizacją samogłoski przed /n/ np. w wyrazach takich jak /dra:cn, nã:cn, va:l/ < stnd. jid. drajcn, najncn, vajl ale już nie w wyrazie stand, jid. vajt, który zgodnie z tą regułą powinien brzmieć /va:t/. Poza tym obok monoftonigizowanych form zaimków dzierżawczych dla 1 os. /mã: tate; mã: kop; / /mã:ne/ pojawiają się formy standardowe /majn, majne/. Cechy prozodyczne: Rozmówczyni stosuje reguły fonetyki międzywyrazowej, charakterystyczne dla jidysz polskiego (warszawskiego). Najbardziej rzuca się w oczy zanik wygłosowych spółgłosek w formach osobowych czasowników posiłkowych hobn i zajn np. /er-o, ix-o, dus-i/ < stand jid. er hot; ix hob; dos iz. Używa też czasem emfatycznych form zaimków osobowych z dyftongizowaną samogłoska np. /mijex, ejmecn, jex/ w miejsce standardowych mix, emecn, ix ‘mnie, kogoś, ja’. Powyższe cechy dobrze ilustruje następująca fraza wypowiedziana przez rozmówczynię: /ix-o mijex o:sgele:nt/ < stand. jid. ix hob zix ojsgelernt (‘nauczyłam się ’) Leksyka: Rozmówczyni używa charakterystycznego dla dialektu polskiego (zróżnicowanego względem osoby i liczby) zaimka zwrotnego, jak w powyżej przytoczonej frazie /i-xo mijex o:sgelernt/ zamiast wspólnego dla wszystkich osób i liczb stand. jid. zix, zresztą w rozmowie raz próbuje nawet skorygować tę cechę dialektalną. Rozmówczyni posługuje się prostymi strukturami zdaniowymi i słownictwem podstawowym. W przypadku, gdy brakuje jej odpowiedniego słowa ucieka się do form opisowych. Parokrotnie przełącza kod na angielski: 1. gdy wymawia nazwę rodzimego miasta ‘London’; 2. gdy nie może przypomnieć sobie słowa oznaczającego ‘płytę gramofonową’ ucieka się do angielskiego disc, po czym przypomina sobie odpowiednie słowo w jidysz ‘plate’ (por. slawizm plite użyty przez rozmówcę Barry Davies’a); 3. gdy chce się upewnić, że interlokutor rozumie czasownik jid. gramt zix tłumaczy je na ang. ‘to rhyme’. Gdy chce użyć słowa jid. teater homofonicznego z odpowiednim wyrazem w języku angielskim ‘theater’ powstaje forma mieszana /tijater/. Podsumowanie: Rozmówczyni mówi dość płynnie, lecz nie biegle, ze słyszalnym „akcentem” angielskim. Widać, że rozmowa w jidysz wymaga od niej nieco wysiłku. Często brakuje jej słów, wówczas używa konstrukcji opisowych i nie kończy zdań. Niemniej realizuje wszystkie cechy fonetyczne charakterystyczne dla jidysz polskiego w jego wariancie warszawskim. Naturalny sposób realizowania fonetyki międzywyrazowej w zakresie optymalnej sylaby zakłóca niekiedy angielska baza artykulacyjna (wstępne zwarcie krtani, aspiracja bezdźwięcznych spółgłosek zwarto-wybuchowych). Jednak spontaniczne i nieuświadomione stosowanie reguł prozodycznych, dowodzi, że rozmówczyni przyswoiła sobie najbardziej charakterystyczne cechy wernakularnego jidysz swoich rodziców. Nowe nawyki językowe zdobyte w trakcie kursów jidysz standardowego nie wpłynęły na prozodię, i mimo obaw samej rozmówczyni tylko w niewielkim stopniu na fonetykę i leksykę. Pewną „odporność” na inne wpływy rozmówczyni być może zawdzięcza pozytywnemu stosunkowi do języka dzieciństwa i bliskiej więzi z ojcem, który był jednocześnie jej nauczycielem oraz własnemu słuchowi muzycznemu, śpiewaczki. Polish text by Prof. Ewa Geller, University of Warsaw.

Access: public