"Jankele iz do ništ" (Mordechaj Canin)

Type: Tekst

Comment: Mordechaj Canin (1904 – 2009) – urodzony 1. kwietnia 1904 roku w Sokołowie Podlaskim jako Mordechaj Jeszaja Cukerman, izraelski pisarz tworzący w jidysz, językoznawca, leksykograf, publicysta, jeden z wiodących propagatorów i działaczy na rzecz kultury i języka jidysz w Izraelu. Canin był autorem największego słownika jidysz-hebrajskiego i założycielem oraz redaktorem naczelnym jidyszowego czasopisma „Lecte Najes”. Canin otrzymał tradycyjne wykształcenie: uczył się w chederach, następnie w jesziwie u Jakuba Zeliga Morgensterna w Sokołowie Podlaskim. W wolnych chwilach zgłębiał nauki świeckie, czerpiąc wiedzę z polskojęzycznych podręczników. Gdy w 1921 roku rodzina przeniosła się do Warszawy, Canin zaczął uczęszczać na wykłady z literatury na Uniwersytecie Warszawskim, czytał także wszystkie powieści, które znalazł w żydowskich bibliotekach w Warszawie. Był także działaczem Centrale Jidisze Szul Organizacje (CISZO). Pierwszą nowelę opublikował w Warszawie w 1928 roku w czasopiśmie „Ojfgang”. Tam też w latach 1933 i 1935 ukazały się jego pierwsze zbiory opowiadań. Przed wybuchem II wojny światowej Canin zaciągnął się do polskiej armii, lecz oddział, do którego należał, nie dotarł na linię frontu. Po dwóch miesiącach niemieckiej okupacji, uciekł na Litwę. Po zajęciu państwa przez Armię Czerwoną przedostał się do Japonii i w końcu przez Indie dotarł w 1942 roku do Izraela. W 1945 roku jako korespondent Canin wrócił na rok do Polski, skąd wysyłał do nowojorskiego Forwerts korespondencje dokumentującą Zagładę żydowskiej społeczności w Polsce. Zbiór tych artykułów ukazał się później w 1954 roku w książce pt. „Iber sztejn un sztok: a rajze iber hundert churew gewordene kehiles in pojln”. W Izraelu Canin aktywnie angażował się w propagowanie kultury i języka jidysz. Był także zaangażowany w działania prowadzące do aktywizacji i asymilacji do społeczeństwa izraelskiego przybyłych tam mówiących w jidysz Żydów z Europy Wschodniej. Działał na rzecz uznania jidysz i jego kultury za część kulturowego dziedzictwa państwa Izrael. W lipcu 1945 zaczął wydawać tygodnik „Ilustrirter Wochenblat”, który ukazywał się do października 1949. W tym samym roku Canin zaczął redagować tygodnik „Lecte najes”. Po dziewięciu długich latach zmagań z rządem izraelskim, który przeciwny był wszelkim przejawom kultury jidysz, w 1958 Canin otrzymał koncesję i zaczął wydawać „Lecte najes” jako dziennik. Z biegiem czasu gazeta znów zaczęła wychodzić jako tygodnik i ukazywał się do 2006 roku, do śmierci jej założyciela i redaktora. Mordechaj Canin publikował w jidysz opowiadania, nowele, powieści, recenzje, biografie i inne. Wydał ponad 20 powieści a część z nich przetłumaczona została na język hebrajski. Był działaczem telawiwskiego Bejt Szolem Alejchem. Był także jednym z inicjatorów i założycieli Bejt Lejwik – Związku Literatów i Dziennikarzy piszących w jidysz w Izraelu, któremu także przez kilka lat przewodniczył. Tam także prowadził szeroko zakrojone działania na rzecz kultury i języka jidysz, przyczyniając się tym samym do wzrostu zainteresowania samym językiem i jego dziedzictwem w współczesnym Izraelu. Zmarł 4. lutego 2009 roku.  

Access: public