"jidiš Varše" (Mojsze Zonszajn)

Type: Tekst

Comment: Moshe Zonshayn, Yiddish-Varshe, Tsentral-farband fun poylishe Yidn in Argentine, Buenos Aires, 1954. See also: The Bresler Reading Room (http://www.varshe.org.pl/en/source-texts/places/10-czytelnia-breslera)

Access: public

Phrases

Orthographic Translettering Translation (PL) Translation (EN) Morphology Phonetic Comment
איד בין אַװעק פּון װאַרשע אין יאָר 1939 , נאָד דעם װי דער דײטש אין שוין דאָרט געװען צװײ װאָבנ ix bin avek fun varše in jor 1939, nox dem vi der dajč iz šojn dort geven cvej voxn. Wyjechałem z Warszawy w 1939 roku, Niemcy byli wtedy w mieście już dwa tygodnie. I left Warsaw in 1939. The Germans had already been in the city for two weeks. ‖ ɪx bɪn avɛk fun vaɾʃɛ ɪn joɾ 1939 | nɔx dɛm vi dɛɾ daj͜tʃ ɪz ʃɔjn dɔɾt gɛvɛn ͜tsvej vɔxn ‖
װאַרשע - דער עיקר דאַם ייִדישע װאַרשע - װאָבנ האָט שוין דעמאַלט אויסגעזען װי אַ קאַשמאַר: פיל הײער פאַרברענט,צעשאַטנפיל Varše der iker dos jidiše varše – hot šojn demolt ojsgezen vi a košmar: fil hejzer farbrent, fil cešotn. Warszawa – w szczególności żydowska Warszawa – już wtedy wyglądała koszmarnie: wiele domów spalonych, wiele zniszczonych. Warsaw - and more precisely, Jewish Warsaw - by then already looked like a nightmare - so many burned out houses, so many destroyed. vaɾʃɛ dɛɾ ikɛɾ dɔs jɪdɪʃɛ vaɾʃɛ hɔt ʃɔjn dɛmɔlt ɔjsgɛzn̩ vi a kaʃma:ɾ fil hejzɛɾ faɾbɾɛnt | fil ͜tsɛʃɔtn
אויף די ייִדישע גאַסן- הויפנס שטײנער ציגלאין, װאַס אונטער זײ זענען געװען באַגראָבן צעשטערטע לעבנם פון װאַרשעװער ייִדנ ojf di jidiše gasn – hojfn štejner un cigl, vos unter zej zenen geven bagrobn zešterte lebns fun varšever jidn. Na żydowskich ulicach – kupy kamieni i cegieł, pod którymi pogrzebane były stracone życia warszawskich Żydów – Żydów chasydów, talmudystów, zwykłych Żydów. On the Jewish streets, piles of stones - and bricks, under which lay buried the lost lives of Warsaw Jews - Hasidic Jews, Yeshiva Jews, ordinary Jews. | ɔjf di jɪdɪʃɛ gasn̩ hɔjfn̩ ʃtejnɛɾ un ͜tsɪgl vɔs untɛɾ zej zenɛn gɛven bagɾɔbn zɛʃtɛɾtɛ lebn̩s fun vaɾʃɛvɛɾ jɪdn̩
ייִדן תסידים, למדנים און סתםייִדנ. jidn xsidim, lomdonim, un stam jidn. Żydów kupców, rzemieślników i robotników. Merchant Jews, artisans and labourers. | jɪdn̩ xsidɪm lɔmdɔnɪm stam jɪdn̩ ‖
Jidn soxrim, balmeloxes un arbeter, jidn vos hobn gefirt grojse gešeftn un jidn vos hobn gelebt fun jegie kapaim, jidn bale-cedoke – fundatorn fun rizike hilf-institucjes un jidn oreme, vos hobn zejer oremkajt bahaltn far a fremd ojg und geholfn andere, oremere fun zej. Żydów, którzy prowadzili duże interesy i Żydów, którzy żyli z ciężkiej pracy, Żydzów filantropów – fundatorów wielkich instytucji pomocowych i biednych Żydów, którzy ukrywali swoją biedę przed obcym okiem i pomagali innym, jeszcze biedniejszym od nich. Jews who ran large businesses and Jews who lived from hard work, Jewish philanthropists, the founders of charitable institutions and those Jews who managed to hide their poverty from outsiders' eyes and helped others others still less fortunate than themselves. ‖ jɪdn̩ sɔxɾɪm balmɛlɔxɛs un aɾbɛtɛɾ | jɪdn̩ vɔs hɔbn gɛfɪɾt gɾɔjsɛ gɛʃɛftn ən jɪdn̩ vɔs hɔbn̩ gɛlebt fun jɛgi.ɛ kapa.im jɪdn̩ balɛt͜sɛdɔkɛ | fundatɔɾn fun ɾɪzɪkɛ hɪlfinstɪtu͜tsjɛs ən jɪdn̩ ɔɾɛmɛ vɔs hɔbn̩ zejɛɾ ɔɾɛmkajt bahaltn̩ faɾ a fɾɛmd ɔjg und gɛhɔlfn̩ andɛɾɛ ɔɾɛmɛɾɛ fun zej ‖
איד בין אַװעק און װי פיל טויזנטער און טויזנטער געגלויבט,אַז נישט אויף לאַנג צענדליקער ix bin avek un vi fil tojznter un cendliker tojznter geglojbt, az ništ ojf lang. Wyjechałem, ale podobnie jak tysiące i dziesiątki tysięcy wierzyłem, że nie na długo. I left, but like tens of thousands of others, I believed that it was not for long. ‖ ɪx bɪn avɛk un vi fil tɔjzntɛɾ un ͜tsɛndlikɛɾ tɔjzntɛɾ gɛglɔjbt az nɪʃt ɔjf lang ‖
מיר,די יונגע- האָבן אַלע געהאַלטן- מװן אַװעק, װײל מען װעט אונדז שיקן אין לאַגערנ. mir, di junge – hobn ale gehaltn – muzn avek, vajl men vet undz šikn in lagern. My, młodzi – utrzymywali wszyscy – musimy wyjechać, bo inaczej wyślą nas do obozów. We, the young people – encouraged by everyone - had to leave because otherwise they would send us to the camps. ‖ mɪɾ di jungɛ hɔbn̩ alɛ gɛhaltn̩ muzn̩ avɛk vajl mɛn vɛt undz ʃɪkn̩ ɪn lagɛɾn ‖
דער דײטש װעט אונדז מיטפירן מיט זיר, װען ער װעט אַנטלויפנ. der dajč vet undz mitfirn mit zix, ven er vet antlojfn. Niemcy zabiorą nas ze sobą, jak będą uciekać. The Germans took us with them, as they left. ‖ dɛɾ daj͜tʃ vɛt undz mɪtfiɾn mɪt zɪx vɛn ɛɾ vɛt antlɔjfn ‖
:די אַלטע לײט,פרוען און קינער קאָנען בלײבנ די דײטשן שונאים, אָבער זײ װעלן דאָר נישט טשעפּען קײן זקנים, זײ װעלן דאָר נישט מאָרדן קײן פרויען און קינדער. di alte lajt, frojen un kinder konen blajbn: di dajčn zenen sonim, ober zej veln dox ništ čepen kejn zkejnim, zej veln dox ništ mordn kejn frojen un kinder. Starcy, kobiety i dzieci mogą zostać. Niemcy są co prawda wrogami, ale nie będą czepiać się starców, nie będą przecież mordować kobiet i dzieci. Old men, women and children were allowed to stay. Germans are true enemies but they will not detain old men, neither will they murder women and children. di altɛ lajt fɾɔjɛn ən kɪndɛɾ kɔnɛn blajbn̩ | di daj͜tʃn̩ zɛnɛn sɔnim | ɔbɛɾ zej vɛln dɔx nɪʃt ͜tʃɛpɛn kejn zkejnim zej vɛln̩ dɔx nɪʃt mɔɾdn̩ kejn fɾɔjɛn ən kɪndɛɾ ‖
מיר האָפּן זיד געזעגנט מיט קרובים און פרײנט. mir hobn zix gezegnt mit krojvim un frajnt. Pożegnaliśmy się z rodzinami i przyjaciółmi. We said goodbye to our families and friends. ‖ mɪɾ hɔbn̩ zɪx gɛzɛgnt mɪt kɾɔjvim ən fɾajnt |
זײט געזונט, איר אַלע טײערע, מיר װעלן זיד אין קורצן טרעפנ, זײ געזונט װאַרשע,מיר װעלן דיר אין קורצן װידער זענ, מיר װעלן צוריק אויפבויען אונדזער ייִדיש װאַרשע. zajt gezunt, ir ale tajere, mir veln zix in kurcn trefn, zaj gezunt varše, mir veln dix in kurcn vider zen, mir veln curik ojfbojen undzer jidiše varše. Żegnajcie drodzy, wkrótce znów się spotkamy, żegnaj Warszawo, wkrótce znów cię zobaczymy, odbudujemy naszą żydowską Warszawę. Goodbye my dears, we will meet again soon goodbye Warsaw. We will again see you again soon we will rebuild our Jewish Warsaw. | zajt gɛzunt ɪɾ alɛ tajɛɾɛ mɪɾ vɛln̩ zɪx ɪn kur͜tsn̩ tɾɛfn̩ zaj gɛzunt vaɾʃɛ mɪɾ vɛln̩ dɪx ɪn kur͜tsn̩ vɪdɛɾ zɛn mɪɾ vɛln ͜tsuɾik ɔjfbɔjɛn undɛɾ jɪdɪʃɛ vaɾʃɛ ‖
אין װעג איז בסדר געשטאַנען פאַר די אויגן - דער עיקר- דאָם in veg iz kesejder geštanen far di ojgn – der iker - dos. Po drodze cały czas miałem przed oczami żydowską Warszawę, której mieszkańcy stanowili jedną trzecią całej dwunastotysięcznej ludności miasta. During my journeys, all the time I had before my eyes the image of Jewish Warsaw whose inhabitants were one-third of the total two hundred thousand population. ‖ ɪn vɛg ɪz kɛsejdɛɾ gɛʃtanɛn faɾ di ɔjgn | dɛɾ ɪkɛɾ | dɔs
ייִדישע וורשע, וואַס האַט באַראַפן אַ דריטל פון דער צוועלף חונדערט טויזנט- קעפיקער באַפעלקערונג פון שטאַט. jidiše varše, vos hot batrofn a dritl fun der cvelf hundert tojznt-kepiker bafelkerung fun štot. Żydowska Warszawa nie mieszała się z nieżydowską. Skupiała się w dwóch punktach miasta, gdzie później powstały dwa żydowskie getta. Jewish Warsaw did not mix with the non-Jewish. It was focused on two points in the city. where later on two Jewish ghettos were created. jɪdɪʃɛ vaɾʃɛ vɔs hɔt batɾɔfn a dɾitl fun dɛɾ ͜tsvɛlf hundɛɾt tɔjzntkɛpikɛɾ bafɛlkɛɾung fun ʃtɔt ‖
דאַס ייִדישע וואַרשע איז נישט געווען אַויסגעמישט מיטן דוישקן. dos jidiše varše iz ništ geven ojsgemišt mitn goišn. Żydowska Warszawa nie mieszała się z nieżydowską. Jewish Warsaw did not mix with the non-Jewish. ‖ dɔs jɪdɪʃɛ vaɾʃɛ ɪz nɪʃt gɛvɛn ɔjsgɛmiʃt mɪtn gɔiʃn̩ ‖
ס'איז געווען קאַנצענטרירט אין צוויי פונקטן פון שטאַט. s’iz geven koncentrirt in cvej punktn fun štot. Skupiała się w dwóch punktach miasta. It was focused on two points in the city. ‖ sɪz gɛvɛn kɔn͜tsɛntɾiɾt ɪn ͜tsvej punktn̩ fun ʃtɔt |
דאַרט האַבן זיך טאַקע דערנאַך געפונען די צוויי יידן-געטאַס. dort hobn zix take dernox gefunen di cvej jidn-getos. Gdzie później powstały dwa żydowskie getta. where later on two Jewish ghettos were created. | dɔɾt hɔbn̩ zɪx takɛ dɛɾnɔx gɛfunɛn di ͜tsvej jɪdngɛtɔs ‖
פריער זענען דא געווען דו צוויי גרויסע יידישע צענטערס: פון צפונדיקן וואַרשע, אין דער געגנט פון דאַנציגער, וואַקזאַל, מיט די נאַלעווקעס אַלס חוטהשדרה, און פון "יעני גאסן" מיט גזשיבאַוו בראַש. Frier zenen do geven di cvej grojse jidiše centers: fun cofndikn varše, in der gegnt fun danciker vokzal, mit di nalevkes az hut-hašedre, un fun „jene gasn“ mit gžibov baroš. Wcześniej były tam dwa duże żydowskie centra: pierwsze: centrum w północnej Warszawie w okolicach dworca Gdańskiego, z Nalewkami, które stanowiły trzon całej dzielnicy oraz drugie – „tamte ulice” – z Grzybowem na czele. Previously, there were two large Jewish centres: in the north of Warsaw, near the Gdansk railway station, with Nalewki (street) which constituted the core of the whole district , and the second - " those streets " with Grzybów street at the helm. fɾiɛɾ zɛnɛm dɔ gɛvɛn di ͜tsvej gɾɔjsɛ jɪdɪʃɛ ͜tsɛntəs | fun ͜tsɔfndikn vaɾʃɛ ɪn dɛɾ gɛgnt fun dan͜tsɪkɛɾ vɔkzal mɪt di nalɛvkɛs az huthaʃɛdɾɛ ən fun jɛnɛ gasn̩ mɪt gʒɪbɔv baɾɔʃ ‖
די צוויי צענטערס זענען געווען אַפגעטיילט מיט גויישע גאַסן, וואַס זענען ביי מיר אַיינגעקריצט אין זיכרון פון די קינדעריאַרן אַן. di cvej centers zenen geven opgetejlt mit goiše gasn, vos zenen baj mir ajngekrict in zikorn fun di kinder-jorn on. Oba centra oddzielone były nieżydowskimi ulicami, które wryły mi się w pamięci tamtych dziecięcych lat. Both centers were separated by non-Jewish streets which are etched in my memory from those childhood years. di ͜tsvej ͜tsɛntəs zɛnɛn gɛvɛn ɔpgɛtejlt mɪt gɔiʃɛ gasn̩ vɔs zɛnɛn baj mɪɾ ajngɛkɾi͜tst ɪn zikɔɾn fun di kɪndɛɾjɔɾn ɔn |
אין יענע יאַרן, אַז אין האַב געדאַרפב גיין פון אַיין יידישן צענטער אין צווייטן, בין איך אויף די גויישע געסן געלאַפן, מורה געהאַט פאַר די גויישע קינדקר, זיי זאַלן מיך נישט נאַכיאַגן. . in jene jorn, az ix hob gedarft gejn fun ejn jidišn center in cvejtn, bin ix ojf di goiše gasn gelofn, [ix hob] mojre gehat far di goiše kinder, zej zoln mix ništ noxjogn. W tamtym okresie, gdy musiałem przejść z jednej dzielnicy do drugiej, przechodząc przez gojskie ulice, bałem się, biegnących za mną nieżydowskich dzieci. At that time, when I had to move from one district to another, passing through non-Jewish streets I was afraid of being chased by non-Jewish children. | ɪn jɛnɛ jɔɾn az ɪx hɔb gɛdaɾft gejn fun ejn jɪdɪʃn̩ ͜tsɛntə ɪn ͜tsvejtn | bɪn ɪx ɔjf di gɔiʃɛ gasn gɛlɔfn mɔjɾɛ gɛhat faɾ di gɔiʃɛ kɪndɛɾ zej zɔln nɪx nɪʃt nɔxjɔgn |
זיי האַבן מיך טאַקע שטענדיק נאַכגעיאַגט. zej hobn mix take štendik noxgejogt. A one zawsze za mną biegły. And they always so expertly beat me. zej hɔbn̩ mɪx takɛ ʃtɛndɪk nɔxgejɔgt
טייל האַבן גוואַלט שלאַגן אַ "זשידעק" און טייל – די בעסערע, דערפאַר, וואַס איך אַנטלויף. tejl hobn gevolt šlogn a “żidek” un tejl – di besere, derfar, vos ix antlojf. Część z nich chciała bić „Żydka”, część – ci lepsi – chciele mnie bić za to, że uciekałem. Some of them wanted to beat the „Jew-boy“ some of them – the better ones – wanted to beat me for having escaped. | tejl hɔbn̩ gɛvɔlt ʃlɔgn a ʒɪdɛk ən tejl | di bɛsɛɾɛ dɛɾfaɾ vɔs ɪx antlɔjf ‖
די צוויי צענטערס הבאַן זיך געלעבט באַזונדער, יעדער פון זיי מיט אן אַייגן לעבן, מיט אַייגענע פרנסה-צווייגן. di cvej centers hobn zix gelebt bazunder, jeder fun zej mit an ejgn lebn, mit ejgene parnose-cvejgn. Obie dzielnice żyły osobno, każda z nich swoim życiem, każa specjalizując się w różnych dziedzinach rzemiosła. Both districts existed separately. Each of them had their lives each specializing in various areas of crafts. di ͜tsvej ͜tsɛntəs hɔbn zɪx gɛlɛbt bazundɛɾ | jɛdɛɾ fun zej mɪt an ejgn lɛbn̩ mɪt ejgɛnɛ paɾnɔsɛtsvejgn |
געטראפן האַבן זיי זיך נאַר אויף משפחה-יום- טובים, איז בשוטפוטדיקע אַרגאַניזאַציעס און חסידים, ביי אַיין רבין. getrofn hobn zej zix nor ojf mišpoxe jontojvim, in bašutfesdike organizacjes un xsidim baj ejn rebn. Spotykano się tylko na rodzinnych świętach, we wspólnych organizacjach, a chasydzi u swojego rebe. They met only at family celebrations, at joint events and the Hasidim at their Rebbe’s house. | gɛtɾɔfn hɔbn̩ zej zɪx nɔɾ ɔjf mɪʃpɔxɛ jɔntɔjvim ɪn baʃutfɛsdikɛ ɔɾganiza͜tsjɛs ən xsidɪm baj ejn ɾebn̩ ‖
אין דעם דאַזיקן בוך איז באַשריבן אַ טייל יידיש וואַרדע, דאַס צפונדיקע. דאס צפונדיקע וואַרשע האט, ווי געזאגט, געהאַט די נאַלעווקעס פאַר אַ חוט- השדרה פרלעל צו די נאַלעווקעס האַבן זיך געצויגן די גאַסן:דזשיקע- זאַמענהאַף און די סמאַטשע. in dem dozikn bux iz bašribn a tejl jidiš varše, dos cofndike. dos cofendike varše hot, vi gezogt, gehat di nalevkes far a hut-hašedre. paralel cu di nalevkes hobn zix gezojgn di gasn: džike-zamenhof un di smoče. W tej książce opisana została część żydowskiej Warszawy, dzielnica północna. Centrum północnej Warszawy była, jak już wspomniałem, ulica Nalewki. Równolegle do Nalewek ciągnęły się ulice: Dzika, Zamenhofa i Smocza. In this book part of Jewish Warsaw northern district is described. The northern Centre of Warsaw was, as already mentioned, Nalewka Street. Parallel to Nalewka ran the following streets: Dzika, Zamenhofa and Smocza. ɪn dɛm dɔzikn bux ɪz baʃɾibn a tejl jɪdɪʃ vaɾʃɛ dɔs ͜tsɔfndikɛ ‖ dɔs ͜tsɔfɛndikɛ vaɾʃɛ hɔt vi gɛzɔgt gɛhat di nalɛvkɛs faɾ a huthaʃɛdɾɛ | paɾalɛl ͜tsu di nalɛvkɛs hɔbn zɪx gɛzɔjgn di gasn | ͜dʒɪkɛzamɛnhɔf ən di smɔtʃɛ |
די דראַיי גאַסן האַבן זיך געזויגן לענגאַויס פונעם האַט רעפרעזענטירט צענטער און יעדע פון זיי ספעציפישן קוואַרטעל. di raj gasn hobn zix gecojgn lengojs funem center un jede fun zej hot reprezentirt a specifišn kvartal. Ulice te ciągnęły się wzdłuż całej dzielnicy i każda z nich reprezentowała specyficzny kwartał dzielnicy. The streets were spread throughout the whole neighbourhood and each of them was represented by a specific quarter of the neighbourhood. | di ɾaj gasn hɔbn̩ zɪx ge͜tsɔjgn̩ lɛngɔjs funɛm ͜tsɛntə ən jɛdɛ fun zej hɔt ɾɛpɾɛzɛntiɾt a spe͜tsɪfɪʃn kvaɾtal |
אַיז דער ברייט האַט זיך געצויגן: נאַוואליפיע, נאַוואַליפקי, דזשעלנע, פאַווע, גענשע, פראַנצישקאַנער, אַסטראַווסקע, מילעסטאַווקי, מוראַנאַווסקע, און אַ גאַנצע ריי קליינע געסעלעך. in der brejt hot zix gecojgn: novilipje, novolipki, dželne, pavje, genše, franciškaner, ostrovste, mile-stavki, muranovske un a gance rej klenere geselex. Wzdłuż ciągnęły się ulice: Nowolipie, Nowolipki, Dzielna, Pawia, Gęsia, Franciszkańska, Ostrowska, Miła, Stawki, Muranowska i cała masa mniejszych uliczek. By memory these streets were: Nowolipie, Nowolipki, Dzielna, Pawia, Gęsia, Franciszkańska, Ostrowska, Miła, Stawki, Muranowska and a whole bunch of smaller streets. ɪn dɛɾ bɾejt hɔt zɪx gɛzɔjgn̩ | nɔvɪlɪpjɛ nɔvɔlɪpkɪ ͜dʒɛlnɛ pavjɛ gɛnʃɛ fɾan͜tsɪʃkanɛɾ ɔstɾɔvstɛ mɪlɛstavkɪ muɾanɔvskɛ ən a gan͜tsɛ ɾaj klɛnɛɾɛ gɛsɛlɛx |
טייל פון די אַויסגערעכנטע גאַסן האַבן זיך אַיבער דער גאַנצער ברייט און .געצויגן tejl fun di ojsgetraxte gasn hobn zix gecojgn iber der gancer brejt un durxgešnitn ale draj langojs-gasn Równolegle do Nalewek ciągnęły się ulice: Dzika, Zamenhofa i Smocza. Parallel to Nalewka ran the following streets: Dzika, Zamenhofa and Smocza. | tejl fun di ɔjsgɛtɾaxtɛ gasn hɔbn̩ zɪx ge͜tsɔjgn̩ ɪbɛɾ dɛɾ gan͜tsɛɾ bɾejt ən duɾxgɛʃnitn alɛ dɾaj langɔjsgasn |
טייל האַר נטך דורכגעשניטן איינע אָדער צוויי צוזאַמען מיט נאָך קללײנע געסלעך ווי קאַרמעליצקע, ניי-קאַרמעליצקע, לובעצקגאָ און אַנדערע, און צוזאמען האָבן זיי געשאַפן רעם ייִדישן צפון-וואַרשע. tejl hobn nor durxgešnitn ejne oder cvej cuzamen mit nox klejne geslex vi karmelicke, naj-karmelicke, lubeckego un andere, un cusamen hobn zej gešafn dem jidišn cofn-varše. Część tych ulic ciągnęła się przez całą szerokość i przecinała wszystkie trzy równoległe ulice. Część z nich przecinała jedną czy dwie ulice, jak i szereg mniejszych, takich jak Karmelicka, Nowa Karmelicka, Lubeckiego i inne. Some of these streets stretched across the entire width and crossed all three parallel streets. Some of them crossed one or two streets as well as a number of smaller ones, such as Karmelicka, Nowa Karmelicka, Lubeckiego and others. tejl hɔbn̩ nɔɾ duɾxgɛʃnitn ejnɛ ɔdɛɾ ͜tsvej ͜tsuzamɛn mɪt nɔx klejnɛ gɛslɛx vi kaɾmɛli͜tskɛ najkaɾmɛli͜tskɛ lube͜tskɛgɔ ən andɛɾɛ ən ͜tsusamɛn hɔbn̩ zej gɛʃafn dɛm jɪdɪʃn̩ ͜tsɔfn̩vaɾʃɛ ‖
די אַלע גאַסן זענען געווען געדיכט באַרוװינט דיִרך ייִדו און זעלטן ווען האָט מען דאָרט געזען אַ קריסט. di ale gasn zenen geven gedixt bavojnt durx jidn un zeltn ven hot men dort gezen a krist. Wszystkie razem tworzyły żydowską dzielnicę północną. Ulice te były gęsto zamieszkałe przez Żydów i tylko z żadka widywano na nich chrześcijanina. All together formed the northern Jewish Quarter. The streets were densely populated by Jews and only from the back were they seen by Christians. ‖ di alɛ gasn̩ zɛnɛn gɛvɛn gɛdɪxt bavɔjnt duɾx jɪdn̩ ən zɛltn̩ vɛn hɔt mɛn dɔɾt gɛzɛn a kɾɪst |
מ‘ האָט נאָר געקאָנט טרעפן אַ סטרוזש פון אַ ייִדישן הזיף, וואָם האָט געלעבט פון ייִדישע פּיאָנטקאָוועם (פרייטיק-פּענסיעס) און ייִדישער חלה פאַר אַראָפנעמען פרייטיק- צו-נאַכטס די לייכטערס פון טיש, פאַר הייצן רעם אויוון אָדער אָנצינדן די גאַז-מאַשינקע. m’hot nor gekont trefn a struž fun a jidišn hojf, vos hot gelebt fun jidiše piontkoves (frajtik-pensjes) un jidiše xale far aropnemen frajtik-cu-naxts di lajxters fun tiš, far hejcn dem ojvl oder oncindn di gazmašinke. Można było jednynie spotkać stróża, stróżującego w żydowskich domach, który żył z żydowskiego piątkowego (piątkowych pensji), które dostawał za zdejmowanie w piątkowy wieczór lichtarzy ze stołów, za palenie w piecu albo zapalanie maszynki gazowej. One could only meet a watchman, who made his living by (helping) during circumcision ceremonies, taking the challot out of the oven on Friday nights, keeping the lights on the table burning, heating the room or lighting the gas machine. | mhɔt nɔɾ gɛkɔnt tɾɛfn a stɾuʒ fun a jɪdɪʃn hɔjf vɔs hɔt gɛlɛbt fun jɪdɪʃɛ pjɔntkɔvɛs | fɾajtikpɛnsjɛs | ən jɪdɪʃɛ xalɛ faɾ aɾɔpnɛmɛn fɾajtɪkt͜sunaxts dɪ lajxtɛɾs fun tɪʃ faɾ hɛj͜tsn̩ dɛm ɔjvl ɔdɛɾ ɔn͜tsɪndn di gazmaʃɪnkɛ ‖ Acknowledgement: Thanks to Deborah Tal-Rüttger (Germany) for help translating this sentence into English.
מען פלעגט אַמאָל זען אַ גרעסערע גרופּע גויים, אַבער דאַס איז נאַר געשען בעת אַ”פאָגזשעב’’, ווען מ‘ האָט געפירט אַ קאַטוילישן מת אויפנ „צמענטאַזש’’ (עולם־בית), װאָס זיך געפונען אין דער ייִדישער געגנט. men flegt amol zen a gresere grupe goim, ober dos iz nor gešen bejs a “pogžeb”, ven m’hot gefirt a katojlišn mes ojfn “cmentaž” (bejs-ojlem), vos hot zix gefunen in der jidišer gegnt. Większe grupy gojów zwykło się też widywać, ale tylko w czasie pogrzebów, gdy odprowadzono katolickie zwłoki na cmentarz, który znajdował się w pobliżu żydowskiej dzielnicy. Larger groups of Gentiles, but only during funerals when a Catholic body was taken to the cemetery cmentarz which was to be found in the vicinity of a Jewish neighbourhood. ‖ mɛn flɛgt amɔl zɛn a gɾɛsɛɾɛ gɾupɛ gɔim ɔbɛɾ dɔs ɪz nɔɾ gɛʃɛn bejs a | pɔgʒɛb | vɛn mhɔt gɛfɪɾt a katɔjlɪʃn mɛs ɔjfn̩ tsmɛnta:ʒ bejsɔjlɛm vɔs hɔt zɪx gɛfunɛn ɪn dɛɾ jɪdɪʃɛɾ gɛant ‖
אין די זיבן מלחמה-יאָרן, וואָס איך בין נישט געווען אין וואַרשע, האָב איך כסדך געהאַט פאַר מיינע אויגן דעם וואַרשעווער ייִדישן טאַלקוואַר וווּ איך בין געבוירן און אָפּגעלעבט דאָר??? דריי צענדליק יאָר. in di zibn milxome-jorn, vos ix bin ništ geven in varše, hob ix kesejder gehat far majne ojgn dem varšever jidišn kvartal, vu ix bin gebojrn [gevorn] un [hob] opgelebt dort draj cendlik jor. W ciągu siedmiu lat wojny, kiedy nie było mnie w Warszawie, cały czas miałem przed oczami żydowską dzielnicę Warszawy, gdzie się urodziłem i mieszkałem trzydzieści lat. In the seven years of the war, when I was not in Warsaw I always had in my mind’s eye the Jewish district of Warsaw where I was born and had lived for thirty years. ɪn di zɪbn̩ milxɔmejɔɾn vɔs ɪx bɪn nɪʃt gɛvɛn ɪn vaɾʃɛ hɔb ɪx kɛsejdɛɾ gɛhat faɾ majnɛ ɔjgn dɛm vaɾʃɛvɛɾ jɪdɪʃn kvaɾtal | vu ɪx bɪn gɛvɔjɾn ən ɔpgɛlebt dɔɾt dɾaj ͜tsɛndlik joɾ |
איך האָב אים געזען גרוים ,רחבותדיק, ווי אַמאָל, מיט לאַנגע גאַסן. ix hob im gezen grojs, raxvesdik, vi amol, mit lange gasn. Widziałem ją wielką, przestronną, jak kiedyś, z długimi ulicami. I saw her as grand, spacious, eternal, with long streets. | ɪx hɔb ɪm gɛzɛn gɾɔjs ɾaxvɛsdik vi amɔl mɪt langɛ gasn̩ |
פון איין עק גאַס צום צווייטן איז מען געפאָרן מיט אַ טראַמוויי, דראָזשקע אָדער אויאָ. fun ejn ek gas cum cvejtn iz men geforn mit a tramvaj, drožke oder ojto. Z jednego końca ulicy na drugi jeździło się tramwajem, dorożką lub samochodem. From one end of the street to the other I would ride the tram, horse-drawn carriage or car. | fun ejn ɛk gas ͜tsum ͜tsvejtn ɪz mɛn gɛfɔɾn mɪt a tɾamvaj dɾɔʒkɛ ɔdɛɾ ɔjtɔ ‖
איך האָב די ייִדישע געגנט געזען אַ לעבעדיק-צאַפּלדיקע, כעטש שוין אַ נידערגעשלאָגענע, ווי כ‘האָב יִי איבערגעלאָזט נאָך צוויי וואָכן נאַצי- אָקופּטציע. ix hob di jidiše gegnt gezen di lebedik-capldike, xoč šojn a nidergešlogene, vi x’hob zi ibergelozt nox cvej vocn naci-okupacje. Widziałem żydowską dzielnicę żywą i tłoczną, choć już zniszczoną po dwóch tygodniach nazistowskiej okupacji. I saw the Jewish Quarter alive and bustling, though it had already been destroyed two weeks after the Nazi occupation. ɪx hɔb di jɪdɪʃɛ gɛgnt gɛzɛn di lɛbɛdikt͜sapldikɛ xo͜tʃ ʃɔjn a nɪdɛɾgɛʃlɔgɛnɛ vi xɔb zi ɪbɛɾgɛlɔzt nɔx ͜tsvej vo͜tsn̩ na͜tsiɔkupa͜tsjɛ ‖
די ידיעות וועגן חורבן וואַרשע זענען צו מיר שוין געהאַט דער- גאַנגען,זיי זיינען אָבער נישט אַריינבעדרונגען נישט אין מוח און נישט אין האַרץ- איך האָב נישט געגלויבט. di jedies vegn xurbn varše zenen cu mir szoj gehat dergangen, zej zajnen ober ništ arajngedrungen ništ in mojex un ništ in harc – ix hob ništ geglojbt. Wiadomości o zagładzie żydowskiej Warszawy docierały do mnie, jednak nie mieściły się one ani w mojej głowie ani w moim sercu – nie wierzyłem. News about the destruction of the Warsaw Jewish came to me but it did not register either in my head or in my heart - I did not believe it. di jɛdiɛs vɛgn xuɾbn vaɾʃɛ zɛnɛn ͜tsu mɪɾ szɔj gɛhat dɛɾgangɛn zej zajnɛn ɔbɛɾ nɪʃt aɾajngɛdɾungɛn nɪʃt ɪn mɔjɛx ən nɪʃt ɪn har͜ts | ɪx hɔb nɪʃt gɛglɔjbt ‖
זיבן יאָר אָפּוועזנהייט בין איך צוריקגעקומען. נאָך nox zibn jor opveznhajt bin ix curikgekumen. Po siedmiu latach nieobecności wróciłem. After seven years of absence I returned. ‖ nɔx zɪbn̩ jɔɾ ɔpvɛznhajt bɪn ɪx ͜tsuɾikgɛkumɛn |
געטראָפן וואַרשע תרובע, דאָם ייִדישע וואַרשע- אָפּגעמעקט. getrofn varše a gexoreve, dos jidiše varše – opgemekt. Warszawę zastałem zniszczoną, żydowską Warszawę – zmazaną z powierzchni ziemi. I found Warsaw destroyed, Jewish Warsaw - effaced from the earth. gɛtɾɔfn vaɾʃɛ a gɛxɔɾɛvɛ, dɔs jɪdɪʃɛ vaɾʃɛ ɔpgɛmɛkt
נישט, בלויז נישטאָ די מענטשן, נישט בלויז די גאַסן און הייזער זענען חרוב,ס‘איז איינגע– שרומפן געוואָרן די ערד,אזיף וועלכע ס‘ האָט זיך געפונען דער ייִדישער קייאַרטאַל אין וואַרשע. ništ blojz ništo di menčn, ništ blojz di gasn un hejzer zenen xorev, s’iz ajngeštumpn gevorn di erd, ojf velxe s’hot zix gefunen der jidišer kvartal un varše. Nie tylko nie było ludzi, nie tylko zniszczone zostały domy i ulice – ziemia, na której znajdowała się żydowska dzielnica w Warszawie zapadła się. Not only there were no people, not only were houses and streets destroyed, the land where there had been a Jewish quarter in Warsaw, had itself collapsed. nɪʃt blɔjz nɪʃtɔ di mɛn͜tʃn̩ | nɪʃt blɔjz di gasn̩ ən hejzɛɾ zɛnɛn xɔɾɛv | sɪz ajngɛʃtumpn gɛvɔɾn di ɛɾd | ɔjf vɛlxɛ shɔt zɪx gɛfunɛn dɛɾ jɪdɪʃɛɾ kvaɾtal ən vaɾʃɛ ‖
כ‘ האָב נישט באַװיזן צו טרעטן אויף די שטיינער פון דעם אַרט, ווו. ix hob ništ bavizn cu tretn ojf di štejner fun dem ort, vu. Nie dałem rady wejść na kamienie, które leżały tam. I did not manage to go over the rubble which was lying there ɪx hɔb nɪʃt bavizn ͜tsu tɾɛtn ɔjf di ʃtejnɛɾ fun dɛm ɔɾt | vu
ס‘ האָט זיר אָנגעהויבן דאָם װינקל נאַלעװקעס- דלוגע,און שוין בין אַיר דורר נאָװאָליפּקי,גענשע און בון שוין בײם װינקל נאַלעװקעס- מיראַנאָװ. s’hot zix ongehojbn dos vinkl nalevkes-dluge, un šojn bin ix durx novolipki, genše un šojn bin ix baj vinkl nalevkes-muranov. gdzie kiedyś był róg Nalewek i Długiej. Przeszedłem przez Nowolipki, Gęsia i zaraz znalazłem się na rogu Nalewek i Muranowskiej. where formerly there had been the corner of Nalewka and Długa. I crossed the city through Nowolipki, Gęsia I soon found myself at the corner of Nalewki and Muranowska. shɔt zɪx ɔngɛhɔjbn dɔs vɪnkl nalɛvkɛsdlugɛ | ən ʃɔjn bɪn ɪx duɾx nɔvɔlɪpkɪ gɛnʃɛ ən ʃɔjn bɪn ɪx baj vɪnkl nalɛvkɛsmuɾanɔv |
פון נאַלעװקעס ביו אָקאַפּאָװע- אַ האַנט אויסצושטרעקו,פון אָנהויב פראַנצישקאַנער ביז סוף גענשע- אַ שפּרײז,אַלע אַזוי קלײנטשיק, פּיצלדיק. fun nalevkes biz okopove – a hant ojscuštrekn, fun onhejb franciškaner biz sof genše – a šprejz, alc azoj klejnčik, picldik. Z Nalewek na Okopową – jak na wyciągnięcie ręki, z Franciszkańskiej do końca Gęsiej – jeden krok, wszystko takie małe, maciupkie. From Nalewka to Okopowa – as if on your fingertips, from Franciszkańska to the end of Gęsia – one step, everything so small, so tiny. fun nalɛvkɛs bɪz ɔkɔpɔvɛ | a hant ɔjs͜tsuʃtɾɛkn fun ɔnhejb fɾan͜tsiʃkanɛɾ bɪz sɔf gɛnʃɛ | a ʃpɾejz al͜ts azɔj klejntʃik pi͜tsldik ‖
מיט דעם בוד װיל איר אויפלעבן איז זברון און פאַרצײבענען דאָם אַלץ, װאָם איד קאָן זיר דערמאַנען און זאַל עס אויף אַט דעם בית- עולם אַ מצבה זײנ. mit dem bux vil ix ojflebn in zikorn un farcajxenem dos alc, vos ix kon zix dermonen un zol es ojf ot dem bej-ojlem a macejve zajn. Tą książką chciałbym ożywić w pamięci i zanotować to wszystko, co jeszcze pamiętam. Książka ta niech będzie także macewą na cmentarzu. With this book I would like to keep alive and revive the memory of all this, of all that I still remember. May this book be also a tombstone in a cemetery. mɪt dɛm bux vɪl ɪx ɔjflebn ɪn zɪkɔɾn ən far͜tsajxɛnɛm dɔs al͜ts vɔs ɪx kɔn zɪx dɛɾmɔnɛn ən zɔl ɛs ɔjf ɔt dɛm bejɔjlɛm a ma͜tsejvɛ zajn /

Text Sources

Name Type File Name Author Year Title Other Description
Jid_2012_nar_BaDa_1 anotacja/annotation Jid_2012_nar_BaDa_1-4f62ef3a-eac3-432d-afe9-9b60252c4820.eaf Michael Hornsby 2012 "jidiš Varše" (Mojsze Zonszajn)
Jid_2012_nar_BaDa_2 Film Jid_2012_nar_BaDa_2.wmv Michael Hornsby 2012 "jidiš Varše" (Mojsze Zonszajn)